1,227 Facts ~ John Lloyd, John Mitchinson & James Harkin ed.

Er is een heel boeklog nodig om vast te leggen wat mijn leespatronen zijn. Maar hoe ik televisie kijk, kan in éen zin worden samengevat. Ik schakel in voor live-uitzendingen van een select tal sporten, wil altijd wel documentaires kijken, en ben al jaren gek op QI.

Dat éen humoristisch bedoeld programma me nu al zo lang blijft boeien, is bijzonder.

Dat ik bijkans blind heel wat merchandise koop die onder de vlag van dat TV-programma wordt uitgebracht, is al helemaal uniek. Alleen weet ik nu wel een genoeglijk uurtje met zo’n uitgave te zullen beleven.

Het boek dat QI-producent John Lloyd dit keer samenstelde met John Mitchinson doet alleen niet wat de titel zegt. En ik begrijp niet helemaal waarom, want volgens mij bevat de uitgave 1.228 feiten, netjes per vier gecentreerd op de pagina gezet; als of het korte gedichten waren.

Dat de titel niet klopt, kan daarom zijn omdat er éen fout van alle ware uitspraken moest worden afgetrokken. Het boek begint ook met een kennisfeitje waarin het getal 1.227 een rol speelt; wellicht was er over 1.228 niets te zeggen.1

Reden om niet anders dan vreemde, opvallende, en rare feiten te brengen, is omdat de samenstellers daarmee Faraday navolgden. Diens motto was: lees alles, lees zo veel mogelijk, maar teken alleen op wat jijzelf interessant vindt.

Dus biedt 1,227 Facts van veel wel iets, maar van niets ooit context.

Overigens staan de bronvermeldingen van alle opgenomen feiten wel online.

En waarschijnlijk zal ik toch ook commentaar moeten geven aan de firma QI dat niet al hun feiten kloppen. Groots staat zelfs op het kaft afgedrukt:

In 1672, the Dutch killed and ate their prime minister.

Want hoewel de moord op Jan de Witt inderdaad heeft plaatsgevonden in 1672, is de rest van de mededeling gewoon niet exact genoeg. Als er al kannibalisme heeft plaatsgevonden door de woedende menigte aan prinsgezinden, was dat hoogstens van wat ingewanden — zijn tong en die van zijn broer werden nog eeuwen bewaard, en weleens tentoongesteld. Technisch gezien hadden de Nederlanden bovendien geen eerste minister, omdat het een federatie van republieken was. Bovendien was De Witt veertien dagen voor de moord afgetreden, en had hij al geen politieke macht meer.

Goede verhalen moet je nooit doodchecken, zo blijkt weer eens.

Aan de overige 1.226 feiten valt op dat de samenstellers een vrij grote voorkeur hebben voor taal. Iets te vaak naar mijn smaak staat er dan bijvoorbeeld een overduidelijk bedacht iets:

Metrophobia [n]
Fear of poetry.

Of dan hebben de Duitsers een leuk begrip gemunt tot een fantasiewoord dat niemand ooit serieus gebruikt, of anders zijn het de Zuid-Afrikanen wel.

Mij bevielen kortom de harde feiten aanzienlijk beter, al dan niet geïnterpreteerd.

If your drilled a tunnel
straight through the Earth and jumped in,
it would take you exactly
42 minutes and 12 seconds
to get to the other side.

All polar bears are Irish:
They’re decended from brown bears
that lived in Ireland
over 10,000 years ago

In 1875, the king of Fiji
brought back measles
from a state visit to Australia
and wiped out
a quarter of his own people.

Nelson Mandela
was not removed from
the US terror watch list
until 2008.

Human saliva
contains a painkiller called opiorphin
that is six times more powerful
than morphine.

En een eeuwige favoriet bij mij zijn altijd de uitspraken dat we als mensheid zo veel minder weten dan het lijkt. Dat anesthesie werkt is al bijna twee eeuwen in de westerse gezondheidszorg bekend. Waarom anesthesie werkt, weet alleen nog altijd niemand.

Psychologists
cannot agree on
what ‘personality’means.

Biologists cannot agree
on definitions for the words
‘species’, ‘organism’ or ‘life’.

Overigens lijkt het me alleen maar goed dat wetenschappers zich niet verliezen in het vastleggen van definities. Kaders knellen het denken af. De opties dat er ooit iets ontdekt wordt dat net niet door zo’n definitie bestreken is, moeten open blijven.

Maar goed, dat is een idee, zo niet een wetenschappelijke mentaliteit. En over de verhouding tussen ideeën en feiten is ook heel wat te zeggen. QI zal zo ver nooit gaan; daarvoor blijft het toch net te zeer vermaak.

Alleen, dat het een amusementsprogramma toch telkens lukt om me te tonen dat de wereld nog weer ingewikkelder in elkaar zit dan altijd gedacht, blijft bijzonder.

1,227 Facts
To Blow Your Socks off
compiled by John Lloyd, John Mitchinson & James Harkin
322 pagina’s
faber and faber, 2012

1. update: op pagina 172 staan maar drie feiten. [↩]

1,234 Facts ~ John Lloyd, John Mitchinson & James Harkin ed.

Bij het vierde jaarboekje met feiten van de firma QI is weer wat duidelijker geworden wat ik aantrekkelijk vind aan dit concept. En daarmee dus ook wat me erin tegenstaat.

Een boekje als dit is over enige tijd straffeloos te herlezen, omdat ik bijna niets van de inhoud onthoud. En dat komt dan waarschijnlijk omdat de samenstellers te zeer stilstaan bij het unieke, het bijzondere, en het eenmalige.

Hen gaat het allereerst om de humor die telkens ontstaat door een afwijking op het standaardpatroon. Om de lach die volgt op de spontane kortsluiting in het verstand.

Aan 1,234 Facts valt bovendien op dat het opvallend vaker dan voorheen feiten bevat die nu even actueel zijn, en over enige decennia niet meer begrepen kunnen worden zonder voetnoot en historische duiding. Sociale netwerken die op het moment toevallig even heel populair zijn, worden bijvoorbeeld bekend verondersteld, net als de manier waarop deze te gebruiken zijn.

Dus lees ik een boek als dit om te glimlachen. Terwijl de inhoud nogal vaak in tegenspraak is met wat ik normaal van boeken verwacht. Want het lezen moet voor mij nieuwe antwoorden geven op de vraag wat nu gewoon is, en waarom dit dan zo zou zijn.

In het jaarboekje 2014, 1,411 Facts, stonden bijvoorbeeld de feitjes:

If everyone washed
their hands properly with soap,
it would save 600,000
lives a year.

Medical mistakes kill
enough Americans each week
to fill four 747s.

Ditmaal wordt als nieuw feit opgevoerd:

Medical error
is the third-largest killer of
patients in US Hospitals.

Honderdvijftig jaar aan vooruitgang in de medische wetenschap heeft dus opgeleverd dat doktoren je niet meer bewust sneller dood maken, vanwege hun totale onvermogen, en het gebrek aan werkzame medicijnen — want pas met de vondst van penicilline konden ze echt wat doen. Doden doen ze nu hoogstens per ongeluk. Al gebeurt dat dan nog altijd veel te vaak.

Maar dit voorbeeld illustreert dus vooral hoe ik lees.

Als een los feitje een groter verhaal beter vertelbaar maakt, door het opvallende accent dat daarmee ineens is aan te brengen, onthoud ik het meteen. Anders niet.

Er gaan per jaar liefst 400.000 mensen dood in Amerikaanse ziekenhuizen door fouten — aanzienlijk meer doden dan er vallen in het verkeer — die ook nog eens meestal te voorkomen fouten waren geweest, volgens dit tijdschriftartikel.

Alleen verdomt men het om van zijn vergissingen te leren.

En dus mist dat feitje uit 1,234 Facts een tamelijk cruciaal bijvoeglijk naamwoord: ‘preventable medical errors’.

Overigens ben ik al decennia terug in deze opgevoed door wetenschapsjournalisten als Hans van Maanen en vooral Peter Bügel, en diens beschouwingen over alle onzin achter schijnbaar harde medische kennis. Dus een feitje als dit uit het boek was me al bekend:

No one
in the UK
dies of natural causes.

Artsen hebben per land zo hun voorkeuren als het erop aan komt om aan te geven waaraan mensen overlijden. Britse doktoren geven daarbij opvallend vaak hart- en vaatziekten aan. Waar Franse en Italiaanse artsen dit nu juist minder vaak doen dan redelijk zou zijn. Autopsies worden nauwelijks nog verricht. En zeker bij heel oude mensen, met verschillende kwalen, is ook nauwelijks aan te geven wat precies hun dood veroorzaakt heeft.

Maar niemand overlijdt ooit ergens aan ouderdom.

En toch wordt zo’n zeldzaam onnauwkeurige vaststelling vervolgens wel gebruikt in statistieken over doodsoorzaken. En statistieken over doodsoorzaken leiden vervolgens weer tot overheidsadviezen over gezond leven. Dus omdat artsen rond de Middellandse Zee er iets op tegen hebben om hart- en vaatziekten op te geven als doodsoorzaak bij oude mensen, kunnen er mythes ontstaan over het gezonde Meditterane leven.

Eenmaal op dit soort verbanden gewezen, worden plots alle statistieken raar die de overheid gebruikt om beleid te verdedigen. Tot en met getallen als het Bruto Binnenlands Product aan toe; die te sterk gekleurd zijn door politiek wensdenken.

Waarop er vervolgens voor mij als simpele burger weinig anders overblijft dan afleiding te zoeken tegen alle waanzin door te lezen. Want er viel wel degelijk te lachen om 1,234 Facts. Behalve dan als de feiten die het bracht me te zeer uit hun contect waren losgezongen, en dat ze onvolledig maakte.

Zeven willekeurige hoogtepunten uit dit boek:

Half of your anecdotes
are stolen from
someone else

The hairs
on a raspberry are
its female parts.

The first-ever children’s picture book
was in Latin and had instructions
for beer brewing and
winemaking.

The average woman
deletes four selfies for
every one she’s happy with.

You have
taste receptors
in your anus.

Wearing
a Superman T-Shirt
significantly boosts your
self-confidence.

Noël Coward’s way
to make a perfect martini was
to fill a glass with gin and wave it
in the general direction of Italy.

1,234 Facts
To Leave You Speechless
Compiled by John Lloyd, John Mitchinson, & James Harkin
331 pagina’s
faber & faber, 2015

1,339 Facts ~ John Lloyd, John Mitchinson & James Harkin ed.

Generaal Franco bewaarde de gemummificeerde hand van de heilige Theresia van Ávila op zijn nachtkastje, tot zijn dood. Zo luidt éen van de 1339 feiten in het QI-boek van dit jaar. En meteen is dit feit dan éen dat zowel de kracht als de onzin van het procédé laat zien waarop dit hele boek gebaseerd werd.

Het is een leuk weetje. Zij het toch ook geen feit dat makkelijk terloops te gebruiken is in conversatie.

Maar. Terwijl de meeste feiten in éen enkele regel gegeven worden — vele werden ook al eens eerder gepresenteerd op Twitter, waar een limiet geldt van 140 tekens — is zo veel beknoptheid lang niet altijd een zegen. Omdat sommige feiten dan meer vragen oproepen dan beantwoorden.

Want welke hand bewaarde dictator Franco op zijn nachtkastje? Tenzij Theresia van Ávila heilig is verklaard vanwege haar unieke hoeveelheid ledematen, zal ook zij twee handen hebben gehad, net als elk normaal mens.

En zolang er geen zekerheid is welke hand het betrof, had het boek dus moeten melden: Franco bewaarde een hand.

Het maakt namelijk nogal uit welke hand van de heilige Theresia van Ávila bewaard is gebleven. Mevrouw kwam al eens eerder voor op boeklog. En droeg daarbij toen trots de voorhuid van Jezus als trouwring.

Traditioneel dragen katholieken hun trouwringen aan de linkerhand. Dus wordt mijn vraag: had generaal Franco ook Jezus’ voorhuid op zijn nachtkastje liggen?

Goed aan 1,339 QI Facts is wel weer dat de bron van het feit online is op te zoeken — wat me leert dat Franco inderdaad haar linkerhand bezat. Op de pink na.

Bij de uitgave vorig jaar was zo’n controlemogelijkheid online ook al beschikbaar — iets dat zo vanzelf spreekt en toch nog te weinig uitgevers doen.

Grotendeels zou ik hier nu ook het boeklogje kunnen herhalen over 1,227 Facts; To Blow Your Socks off van vorig jaar; en alleen ter kleuring even wat andere feiten presenteren.

1,227 Facts is precies hetzelfde boek als 1,339 QI Facts. In aanpak dan. Vanzelfsprekend brengen beide boeken andere feiten. En het QI-imperium kan nog jaren doorgaan met het uitgeven van dergelijke verzamelingen trivia — ook al omdat deze feiten lang altijd niet triviaal zijn.

Een inhoudelijk verschil tussen het boek uit 2012 en dat uit 2013 lijkt me hoogstens dat er ditmaal meer belangstelling was voor cijfers en statistieken:

Only 1% of car alarms that go off
are caused by an attempted theft.

50,000 cells in your body
have died since you
started reading this sentence.

90% of all the data
ever produced by humans
was created in the last two years.

The average woman
has 150 different hairstyles
in her lifetime.

People are 50% heavier
and four inches taller
than they were in 1900;
the biggest changes to the
human body for 50 centuries.

En soms, heel soms, maakt zo’n simpel feit dan duidelijk wat me altijd verbaasd heeft:

Turning up
the music in a bar by 22%
makes people drink
26% faster.

Maar om wijzer te worden, kan de lezer beter een goede monografie ter hand nemen. 1,339 QI Facts biedt verstrooiing, van het ontspannende, redelijk ongevaarlijke, kindvriendelijke soort. Al is zelfs dat genoeg om mij een uur of wat vrolijk te maken.

1,339 QI Facts
To Make Your Jaw Drop
Compiled by John Lloyd, John Mitchison & James Harkin
355 pagina’s
faber & faber, 2013

1,342 Facts ~ John Lloyd, John Mitchinson, James Harkin & Anne Miller ed.

Niet dat er een overkoepelende logica te ontwaren is in wat de boeken haalt die het imperium QI elk jaar uitbrengt. Maar ooit leken de titels van bundels als deze in elk geval duidelijk. Het jaartal was gelijk aan de hoeveelheid opgenomen feitjes in hondertallen.

2012 bracht 1,227 Facts; To Blow Your Socks off.
2013 gaf 1,339 Facts; To Make Your Jaw Drop.
En in 2014 verscheen 1,411 Facts; To Knock You Sideways.

Alleen werd deze voorspelbaarheid vorig jaar al losgelaten. De jaarbundel uit 2015 heette 1,234 Facts; To Leave You Speechless. Dus is het niet heel raar dat de uitgave uit 2016 1,342 Facts heet. Dat er zo heel makkelijk verwarring kan ontstaan met de titels van drie jaar eerder zal daarbij wel ingecalculeerd zijn. Een boek als dit is allereerst een geschenkboek, voor onder de kerstboom. Dat heeft enkel een profijtelijke afzetmarkt in het jaar dat het uitkomt; en dan hoogstens een paar weken lang.

Ter verantwoording van het getal 1342 werden twee feiten opgenomen waarin het een rol speelt:

The boiling point of lithium
in degrees Celsius is
1,342

The Lord of the Rings
ends in the year
1342

Wat alleen de indruk wekt dat het mogelijke getal er eerder was dan feiten, en daar nog wat aardigs bij moest worden gezocht. Geen van deze beide feiten lijken me namelijk ergens anders voor te gebruiken.

Niet dat de rest van de inhoud wel een enorm groot nut heeft. Alleen staan er tussen die honderden altijd een paar gegevens waarvan het aardig is om er kennis van te nemen.

Ice cream is
solid, liquid and gas
all at the same time.

Een beperking van uitgaven als deze blijft evenwel dat de lezer enkel de uitspraak krijgt. Niet de context. Zelfs al is de bron van het feit dan wel weer online na te kijken, op de QI website.

Verder zijn er altijd wel losse feiten die me teleurstellen, omdat verwijzen naar een onderliggend fenomeen dat veel wijder verbreid is:

When weather forecasting started,
the ship-salvaging industry
tried to get it banned.

Want dat een gevestigd belang probeert om een innovatie te verhinderen, is bijvoorbeeld een constante factor in onze samenleving. De geschiedenis van de technologie kan ook worden geschreven als een geschiedenis van overwonnen hindermachten.

Maar goed, ik lees deze uitgaven allereerst om geamuseerd te worden. En dat lukt ook altijd goed. Al te diepe nieuwe gedachten veroorzaken ze verder niet.

Ik vind het hoogstens vreemd dat volstrekt vergelijkbare informatie niet altijd bij elkaar is gezet:

Pizza Sales
shot up in Colorado
after the state legalized
marijuana.

Prijkt als feit op pagina 28. Terwijl pas op bladzijde 171 volgt:

Smoking marijuana
increases a person’s
appetite by 40%.

Blijft ook staan dat ik éen ding blijf houden tegen sommige opgenomen feiten. Als de makers weer eens een woord opnemen dat werkelijk niemand gebruikt, en dat enkel ooit bedacht is voor éen specifieke situatie. Dat trucje wordt oud.

De befborstel
is a moustache
grown by Dutchmen
to stimulate the clitoris.

1,342 QI Facts
To Leave You Flabbergasted
Compiled by John Lloyd, John Mitchinson, James Harkin & Anne Miller a.o.
356 pagina’s
faber & faber, 2016

1,411 Facts ~ John Lloyd, John Mitchinson & James Harkin ed.

Het Britse QI-imperium heeft er sinds een halfjaar een nieuwe loot bij. Naast de TV-quiz, waarvan vorige week een nieuwe serie begon bij de BBC, de boeken elk jaar, en het radioprogramma The Museum of Curiosity, is er nu ook een wekelijkse podcast.

Deze gratis podcast heet [There is] No such thing as a fish, en wordt gemaakt door de researchers achter het TV-quiz, het radioprogramma, en de boeken. In het jargon: ‘the QI-elves’. Ze babbelen daarin doorgaans ruim een half uur over het meest curieuze weetje dat elk van hen de afgelopen week heeft ontdekt.

En ik consumeer dat allemaal. Omdat opmerkelijke weetjes zo makkelijk verstrooiing bieden en vermaak.

Alleen rees er dit jaar juist door de podcasts ook een stevige bedenking tegen het hele procedé achter QI. Want, door telkens enkel de feitjes te geven, en dat steevast vrijwel zonder context te doen, wordt het wel heel makkelijk mogelijk om zelf aardige weetjes te produceren.

1,411 Facts; To Knock You Sideways lijdt er weleens onder dat duidelijk gezocht iets naar wat leuks. Dat er een taal bestaat waarin het woord voor vader mammie is bijvoorbeeld. Of dat het Duits soms heel vreemde woorden heeft; voor een Brits publiek althans. Of dat er altijd wel iemand was die voor een licht absurde psychiatrische aandoening een onuitspreekbare naam heeft bedacht ontleend aan het Oudgrieks.

Sommige weetje uit dit boek lijken me daarentegen wel vrij cruciaal.

80% of food
has sugar added
to it.

Want zulke kennis kan het boodschappendoen beïnvloeden — voor wie nog niet vermoedde dat geprefabriceerd voedsel vrij ongezond is.

Weer andere weetjes ontmaskeren trieste fouten tegen de logica:

There are eight million
Jehovah’s Witnesses on Earth
but, according to their teachings,
only 144.000 people will be
saved at the end.

En sommige zijn domweg treurig, al dan niet gekleurd:

The world’s best-selling
genre of literature
is self-help books.

If everyone washed
their hands properly with soap,
it would save 600,000
lives a year.

Medical mistakes kill
enough Americans each week
to fill four 747s.

Sommige feiten in 1,411 Facts zijn overigens al weerlegd; onder meer door een ander onvolprezen BBC-radioprogramma met een podcast, More or Less; Behind the Stats. Dit bekijkt wekelijks of cijfers die in de media worden gebruikt ook echt betrouwbare cijfers zijn.

En zulk onderzoek gebeurt dan bijvoorbeeld vaak na mediacampagnes; waarin voor het effect zo makkelijk statistieken worden aangezet.

Dus was er ineens de metafoor van de neerstortende Jumbojets — om het grote publiek duidelijk te maken hoeveel kinderen er dagelijks sterven doordat ze bijvoorbeeld niet over schoon drinkwater kunnen beschikken. Dit alles volgens het inzicht dat John Allen Paulos al 25 jaar terug verwoordde: voor eenmalige rampen is er altijd wel onmiddellijk grote media-aandacht. Voor dagelijkse gebeurtenissen, hoe fataal ook, ontbreekt die doorgaans.

Polluted water
kills children at a rate
equivalent to a fully laden
jumbo jet crashing
every four hours.

De enige relativering die John Lloyd aanbrengt in 1,411 Facts is dat onze kennis zo snel vermeerdert dat alle weetjes een halfwaardetijd hebben. In het woord vooraf verwees hij daarom naar het werk van Samuel Arbesman, dat ook op boeklog is behandeld.

Vooral in de medische wetenschap veroudert bestaande kennis snel. Binnen twintig jaar deugt de helft van wat doktoren leerden tijdens hun studie al niet meer. Een probleem is daarbij dat van tevoren moeilijk te zeggen valt welke helft dat wordt.

En die relativering van Lloyd dient dan vanzelfsprekend om te zeggen: neem een boek als dit niet al te serieus. Maar dat weet ik dan niet; die verontschuldiging is ook wat makkelijk.

1,411 Facts
To Knock You Sideways
Compiled by John Lloyd, John Mitchinson, & James Harkin
387 pagina’s
faber & faber, 2014

1,423 Facts ~ John Lloyd, James Harkin & Anne Miller eds.

Wordt het team achter QI gemakzuchtiger? En is dat dan om de druk zo veel te moeten blijven produceren dat toch telkens weer verrast? Er is die TV-show, een wekelijkse podcast, er was een krantenrubriek, en elk jaar moeten er ook meerdere boeken worden uitgebracht.

Kan het ook zijn dat hun manier van werken inmiddels school heeft gemaakt, en tal van websites en andere media trivia zijn gaan brengen als een methode om zonder al te veel inspanning publiek te trekken. Aardige feitjes kunnen leuk wat clickbait opleveren. Waarmee de gewenning dus ineens aan mij ligt.

In de journalistiek bestond er alleen ooit het idee dat je een goed verhaal niet dood gaat checken. Controle levert altijd wel iets op dat afbreuk doet aan de kracht van een verrassende vertelling.

Maar als je strikt feiten zegt te brengen, is de implicatie daarbij dat werkelijk alle smeuïgheid al werd weggestript. Enkel de mededeling op zich zal het gaan doen. Alleen moet het gebrachte feit dan wel kloppen.

Ook in 2017 bracht de firma QI een feitenboek uit met een mengelmoes aan weetjes, het zesde alweer, en opnieuw heeft dat een titel die volstrekt inwisselbaar is met de vorige vijf. Doel zal ook alleen zijn dat zo’n boek snel even wat afzet krijgt, als kerstcadeau. Waar vanzelfsprekend niets mis mee hoeft te zijn.

John Lloyd, die deze hele industrie ooit in gang zette, heeft zelfs nogal de neiging badinerend te doen over de weetjes in zulke boeken. Kennis veroudert. Over tien, twintig jaar zijn misschien heel andere dingen waar.

Toch las ik ditmaal wel erg weinig feiten die me verrasten. 1,423 Facts bracht me relatief weinig vermaak, vergeleken met eerdere edities.

Opvallende constante in deze editie was hoogstens een vervelend uitstapje telkens naar het Schots. Want deze taal heeft leuke woordjes — en daarvan komt een heel tal voorbeelden voorbij. Alleen zullen er weinig talen zijn zonder woorden die voor iemand van buiten vreemd en intrigerend lijken. Is het vervolgens alleen altijd een vraag of zulke woorden wel in algemeen gebruik zijn.

Goed aan deze boeken blijft overigens wel dat het notenapparaat online staat. De lezer kan via de QI-website controleren op welke bron een feitje in het boek gebaseerd werd. Alleen bleek me daarop, tijdens de enkele maal dat ik eens iets controleerde, dat de makers van het boek soms wat makkelijk waren geweest:

Zo is het eerste feit op pagina 207 van het boek:

225 Canadian fisherman
die every year while
urinating over the
side of their boat.

En de bron online verwijst naar een website met veiligheidstips. Waarop inderdaad een verband lijkt te worden gelegd tussen dat pissen en het aantal verdronken Canadezen per jaar. En dan geloof ik dat aantal verdronkenen wel, alleen lijkt me heel sterk dat die allemaal aan het vissen waren, en daarbij precies datzelfde ongelukje hebben gekregen. Alleen al omdat geen ongevallenstatistiek dit soort informatie zo in detail zal vastleggen.

Ook kwam in deze editie de claim van de Nederlandse Spoorwegen (NS) langs dat alle treinen hier op groene stroom rijden, die geproduceerd wordt door windturbines.

Toen kranten dit gegeven uitzochten — zij wel — bleek dat NS een contract had afgesloten met een energieleverancier die in theorie op jaarbasis, met wat slim inkopen bij collega’s hier en daar, inderdaad zo veel groene stroom zou kunnen produceren. Over het geheel genomen. Waarbij produceren me toch iets anders lijkt dan leveren. En de belofte iets te kunnen produceren nog een graad abstracter is, want wie controleert of dit gebeurt? NS gebruikt 1% van alle elektriciteit in Nederland, dus zo’n leverancier zal ook werkelijk van alles beloven om zo’n contract binnen te krijgen.

Ik acht die claim van de groene stroom een boekhouderstruc, van wat plussen en minnen op een balans, waar marketingmensen vervolgens mooi weer mee zijn gaan spelen. Simpelweg omdat de stroom die windmolens produceren op dat moment niet opgeslagen kan worden. NS rijdt ook nog altijd op kolenstroom, of atoomstroom, of aardgas — het is maar net hoe de wind waait, en welke centrales er allemaal elektriciteit moeten gaan leveren om aan de schommelende vraag op het net te voldoen.

Dus in plaats van verstrooiing te krijgen, dwong 1,423 Facts me bovenal weer eens om na te denken over het verschil tussen schijn en wezen. Zonder dat dit nu de verdienste van de samenstellers was.

1,423 QI Facts; To Bowl You Over
compiled by John Lloyd, James Harkin & Anne Miller
384 pagina’s
faber & faber, 2017

2,024 Facts ~ John Lloyd, James Harkin & Ann Miller (eds)

Dit was het dus. Het zevende en verreweg dikste boek met zo’n raar nummer in de titel rondt de verzameling af. Opgeteld hebben de ‘QI Elves’ 10.000 feiten in boekvorm uitgebracht sinds 2012. Die hele reeks is nu ook in een luxe verzamelcassette te koop. Volgend jaar vinden ze ongetwijfeld weer een andere manier om opvallende informatie onder de aandacht te brengen.

Stond er ditmaal wel voor het eerst een luttel Fries feitje in:

The Frisian word
for water is
‘wetter’.

Een woordgrap voor degenen die het Engels beheersen die overigens in tweeën kwam. Want op pagina 429 van het boek staat eerst:

The Breton word
for water is
‘dour’.

De zwaarte van de gebrachte feiten varieert nogal, zoals te doen gebruikelijk, van triviale terminologie — te vaak wordt het bijzonder geacht dat er een woord bedacht is voor iets; terwijl niemand dat woord ooit gebruikt — tot serieuze wetenschappelijke strijdpunten. Zo was me bijvoorbeeld onbekend dat de aarde nog een continent kan hebben: Zealandia. Wat weinigen eerder ooit opviel, omdat dit ook vrijwel geheel onder water ligt. Van deze landmassa steken enkel Nieuw-Zeeland en een paar andere eilanden steken boven de waterspiegel uit. Dus, mag het wel een continent worden genoemd?

Verderop in deze bundel staat dan weer dat volgens de Australische grondwet Nieuw-Zeeland de zevende staat is van het land — terwijl het dus op een heel ander continent ligt. Enfin, het hoogste punt Nederland is ergens in de Caraïben. Politieke besluiten maken natuurlijk wel vaker iets vreemd.

Er zal me verder weinig bijblijven van dit boek, zo veel hebben de zes eerdere delen uit de reeks me al geleerd. Of hoogstens dan dat nu enkele van de wonderlijke daden van Donald Trump er in werden vastgelegd. Daden dan wel waar nog om te glimlachen viel. Lachen om niet te hoeven huilen over een Amerikaanse president waar werkelijk niets goed over te melden is.

When Spy magazine
sent cheques for 13 cents to
some of the richest people,
no one cashed them except a
Saudi arms dealer and
Donald Trump.

Donald Trump
asked the White House chef
to recreate items from the
McDonald’s menu for him.

Want dat Trump de eerste president is die geen huisdier heeft in het Witte Huis is nogal klein bier vergeleken met wat hem ook uniek maakt ten opzichte van directe voorgangers. Amusement kan opvallend laf zijn, of pak hem beet racistische autocraten normaliseren.

Feiten zijn niets zonder context, terwijl ze in deze boeken dat kader nooit krijgen.

Tijdens de QI-uitzendingen bij de BBC van het moment, elke maandagavond, komt er ongetwijfeld zo af en toe iets langs dat ik uit 2,024 Facts kon kennen. Waardoor ook duidelijk wordt dat die informatie werd gevonden tijdens de research voor dat TV-programma. Maar dat is dan ook het enige moment dat ik zo’n feit even kan koppelen aan een vindplaats; die dan ook nog niets de echte bron is. Toegegeven, van elk van deze bundels staan de voetnoten online, in dit geval op de webpagina’s achter qi.com/2024/. En daardoor wordt bijvoorbeeld duidelijk dat beide woordgrappen over water éen enkele lijst online als oorsprong hebben.

Kauwgum voor de geest biedt deze reeks boeken daarmee. Heel niet vervelend op het moment van lezen. Zelden iets dat het eigen denken verder helpt.

2,024 QI Facts; To Stop You in Your Tracks
Compiled by John Lloyd, James Harkin & Ann Miller
553 pagina’s
faber & faber, 2018

Advanced Banter ~ John Lloyd & John Mitchinson

Zoals de twee eerdere uitgaven rond het TV-programma QI is dit geen boek om van kaft tot kaft te lezen, maar veel meer een naslagwerk. Lloyd en Mitchinson hebben over 400 onderwerpen de meest krachtige uitspraken uitgekozen die ze vinden konden. En die zijn allemaal zonder meer prettig om te lezen. Er lijkt altijd ergens wel iemand te zijn geweest die zich zo kernachtig heeft uitgesproken dat die quote aardig om te bewaren was.

Zo’n geslaagde uitspraak onthouden is alleen iets heel anders. Om nog maar te zwijgen over het gebrek aan momenten om zo’n geleende wijsheid met succes even aan te halen.

Ik was altijd een groot liefhebber van dit genre boeken. Er staan verschillende ‘Dictionaries of Quotations’ in mijn kasten, naast bijvoorbeeld het Prisma Citatenboek. Maar het luistert nogal nauw bij de samenstelling van dit soort werken. Het eerder geboeklogde Wisecracks, oneliners en wijsheden van Ed van Eeden was bijvoorbeeld nogal ergerlijk om te lezen, omdat er alleen uitspraken in stonden die ik al kende. En al evenmin bevalt me het werk van Gert de Ley; die nogal grof hele oeuvres van schrijvers filterde op de meest parmantige zinnetjes.

Lloyd en Mitchinson hebben evenwel nogal wat citaten opgenomen die ik nog niet kende. Dat alleen al was een genoegen om mee te maken. Dus deed ik elke dag éen letter uit dit alfabetisch op thema geordende boek, om me niet te overeten, en had ik daarmee een heel leuke maand.

On newspapers

Journalism is the art of explaining to others what one doesn’t understand oneself.

LORD NORTHCLIFFE

I am unable to understand how a man of honour could take a newspaper in his hands without a shudder of disgust.

BAUDELAIRE

Journalism largely consists in saying ‘Lord Jones Dead’ to people who never knew Lord Jones was alive.

G.K. CHESTERTON

Literature is the art of writing something that will be read twice; journalism what will be grasped at once.

CYRIL CONNOLLY

Facing the press is more difficult than bathing a leper.

MOTHER THERESA

To a newspaperman, a human being is an item with the skin wrapped around it.

FRED ALLEN

I believe in equality for everyone, except reporters and photographers.

MAHATMA GANDHI

Being a newspaper columnist is like being married to a nymphomaniac. It’s great for the first two weeks.

LEWIS GRIZZARD

I usually get my stuff from people who promised somebody else that they would keep it a secret.

WALTER WINCHELL

Lies in newspapers are like rat droppings in clear soup. Not only disgusting but obvious.

CHINESE PROVERB

If Moses had been paid newspaper rates for the Ten Commandments, he might have written the Two Thousand Commandments.

ISAAC BASHEVIS SINGER

John Lloyd & John Mitchinson, Advanced Banter
The QI Book of Quotations
428 pagina’s
faber and faber & QI, 2008

Book of Animal Ignorance ~ John Mitchinson & John Lloyd

Het Britse TV-programma QI heeft inmiddels een hele industrie achter zich. Ik schreef daar eerder over. En bij die industrie hoort het uitgeven van boeken. In 2006 verscheen The Book of General Ignorance, ruim op tijd om als cadeauboek te dienen bij de kerstinkopen. In 2007 verschenen er zelfs twee titels: een boek waarvoor vaste panellisten een stukje leverden, dat me niet bijster interesseerde, en dit boek met weetjes over dieren.

The Book of Animal Ignorance kan evenwel goed op zichzelf staan, net als het eerdere Book of General Ignorance. Met het TV-programma heeft het hoogstens gemeen dat het aantal merkwaardige feitjes per honderd woorden ongekend hoog is. En goed, dat sommige van die feitjes al eens op televisie zijn langsgekomen.

Ditmaal worden honderd dieren behandeld, in grootte variërend van de mijten, die rond de mensenwimpers nestelen, tot de blauwe vinvis. Soorten komen aan bod die op het punt staan te verdwijnen, wat volgens het aan hen gewijde lemma een ramp zou zijn. Soorten komen aan bod die een onuitroeibaar grote plaag zijn; zoals de bruine rat, of de cane toad; de enorme pad die zo’n ramp is in Australië.

Systeem zit er verder niet in, de enige voorwaarde lijkt te zijn geweest dat er iets aardigs over het dier verteld moest kunnen worden. Al geldt dit misschien niet voor de mens, die ook zijn twee paginaatjes krijgt, en zijn neven de mensapen.

Aardig was dit boek voor mij om twee redenen. De illustraties zijn goed. Tekenaar Ted Dewan weet heel goed de unieke eigenschappen van beesten te verduidelijken, onder meer door die soms zo te versimpelen dat zo’n dier een mechaniekje wordt. En verder gaat de geboden informatie regelmatig dieper dan alleen dat ene aardige feitje. Er is veel aandacht voor kennis die door DNA-onderzoek naar voren kwam, waardoor sommige beesten ineens heel andere voorouders blijken te hebben gehad dan op het eerste gezicht mogelijk schijnt.

Goed, zo’n boekje als dit is dan wel bijna alleen fluff, maar wel heel aangenaam leesbare fluff.

John Mitchinson & John Lloyd, The Book of Animal Ignorance
203 pagina’s
Faber and Faber, 2007

Book of General Ignorance ~ John Lloyd & John Mitchinson

Hoe meer ik weet, hoe groter mijn besef is dat ik niets weet. Daarom bestaat er bij mij grote weerzin tegen mensen die ontstellend zeker van hun zaak zijn. Al helemaal als hun kennis op niets is gebaseerd dan een vooroordeel, of een kritiekloos geloof.

Geen mooiere televisiequiz daarom, dan de quiz die speelt met onze zekerheden. Waarin de kandidaten een antwoord kunnen geven waarvan iedereen denkt dat goed is, maar dan toch daarmee de fout ingaan.

QI heet dit mirakel, wat voor het onvertaalbare ‘Quite interesting’ staat. De BBC zendt er vanavond weer een uitzending van uit, en ik zal kijken. Geen vrijdag kan zonder.

Nu gaat het afstraffen van die zekerheden in de TV-quiz gepaard met humor. Een grote vraag voor mij was daarom hoe dat aspect in dit boek terug zou komen; dat tenslotte maar een afgeleide van het TV-programma is.

Niet dat ik iets tegen een journalistiek boek vol rare feitjes zou hebben. Eerder heb ik tenslotte op boeklog ook Hans van Maanen’s boeken over misverstanden al besproken. Het genre ligt me wel.

Maar toch, die humor. Boekenhumor is toch iets heel anders dan gesproken scherts in zo’n quizshow met een panel.

Ik heb éen keer zo hard moeten lachen dat verder lezen me onmogelijk werd. Dat was in een passage over piemels. Daarin stond dat Eskimo’s het penisbot van walvissen gebruiken om glijstangen van te maken, voor hun sledes.

En verder week de grijns maar zelden van mijn mond. Maar toch, vreselijk grappig is dit boek niet. Tenzij iemand het leuk vindt om telkens zijn zekerheden onderuit gehaald te zien worden, zoals ik.

Dit is vooral een zeldzaam raar boek. Met honderden feitjes die zich voor doorvertellen lenen, maar toch ook weer heel makkelijk vergeten worden. Er zit niet echt roer of richting in de samenstelling.

Hendrik de Achtste had maar twee vrouwen.
Hitler was geen vegetariër.
Een mens heeft tenminste negen zintuigen.

Ach, dit boek heeft ook bestaansrecht zonder dat TV-programma, dat moet toch mijn conclusie zijn. Er staan passages in die de vaste kijkertjes niet onbekend voor zullen komen, maar hier zijn die meestal uitgebreider verwoord. Nog veel vaker komen er feiten in terug die niet op TV zijn vermeld.

Fijn. Heel fijn.

kijk hier naar een fragment uit de TV-show

John Lloyd and John Mitchinson, The Book of General Ignorance
A Quite Interesting Book
282 pagina’s
Faber & Faber © 2006

QI Book of the Dead ~ John Lloyd & John Mitchinson

Het TV-programma QI bestaat nu ruim zeven jaar. En werd de eerste serie van deze panelshow gewijd aan woorden die begonnen met de letter A, deed de tweede dit met de letter B. De huidige reeks behandelt de letter G. Dus als de BBC het programma blijft uitzenden, heb ik nog negentien jaar om daar naar uit te kijken.

En als John Lloyd en John Mitchison elk jaar een boek blijven uitgeven dat niets met het TV-programma van doen heeft, en toch weer alles, maken ook zij me daarmee heel gelukkig.

Toch is The QI Book of the Dead net iets minder goed als de drie eerdere delen, voor mij. Dat zijn namelijk naslagwerken, vol met onmogelijke informatie. En dit boek kan weliswaar ook als naslagwerk dienen, maar het is in de eerste plaats een vrolijk leesboek, met beknopte levensgeschiedenissen van ruim zestig opmerkelijke mensen.

Die biografieën zijn dan weer per thema gegroepeerd. Zo zijn er hoofdstukken gewijd aan beroemdheden die in diepe armoede stierven, of die nogal van sex hielden, of die aap als huisdier hielden, dan wel mensen die hun eigen identiteit verzonnen, of beroemdheden die grote problemen wisten te overwinnen.

Van literaire helden als Casanova, Pessoa, en Lord Byron, gaat het naar filosofen als Epicurus, kunstenaars als Leonardo van Vinci, en actrices als Tallulah Bankhead. Komt er ook nog een enkele staatsman langs.

Tezamen leveren die levensgeschiedenissen niet bepaald levenslessen op. Wat de éen deed, verfoeide de ander. Waar Hans Christian Andersen een zeer merkwaardig man was, staat ook het leven van Benjamin Franklin erin beschreven, en bleek dit wel iemand te zijn om beter te leren kennen.

Maar er staat gewoon op elke pagina minstens éen goede opmerking, en sommige levens verliepen inderdaad opmerkelijk genoeg om alleen daarom al goede verhalen op te leveren. Wat eis ik nu eigenlijk meer van een boek?

John Lloyd & John Mitchinson
The QI Book of the Dead
A Quite Interesting Book
435 pagina’s
Faber and faber, 2009

Second Book of General Ignorance ~ John Lloyd & John Mitchinson

Elk jaar brengen de makers van de BBC-quiz QI een boek uit, dat alles met dit televisieprogramma te maken heeft, en tegelijk ook helemaal niets. De inhoud staat namelijk vrijwel los van het programma; en kan heel goed gelezen worden door iemand die het nog nooit gezien heeft.

Idee van die quiz is dat veel van wat wij weten niet klopt, en gebaseerd is op verouderde inzichten, of pure misconcepties. Maar gelukkig maken de Britten daar dan humor van; iets dat Nederlanders met hun domineestraditie aanzienlijk moeilijker afgaat.

En nadat er in 2006 al een Book of General Ignorance verscheen, dat een groot aantal voorbeelden gaf van hoeveel fouten onze algemene kennis bevat, is er nu dus The Second Book of General Ignorance. Het logische vervolg. Zoals er hopelijk nog vele zullen volgen.

Prettiger boek zal ik namelijk niet gelezen hebben dit jaar.

Ik haat nu eenmaal slordig en gemakzuchtig denken, ook bij mezelf, maar leef in een wereld waar nadenken al haast niet meer schijnt te mogen; en de media hun ruimte vullen met onzin, holle retoriek, en blaaskakerij. Te zelden krijg ik werk onder ogen dat afrekent met misverstanden.

Goed, dan is het niet de bedoeling van The Second Book of General Ignorance om cultuurkritiek te leveren. Alleen lees ik zo’n boek dan wel op die manier.

Wat dan komt, omdat ook ik, bij iedere een beetje behendige sprekerd, zo geneigd ben allereerst in zijn of haar betoog mee te gaan. De mens is een sociaal wezen, en de emoties die daarmee gepaard gaan zijn zo makkelijk te manipuleren. Terwijl kritisch nadenken nu, meer dan ooit, noodzakelijk blijft.

Verrassendste harde feit uit The Second Book of General Ignorance? Dat de Britten serieus overwogen hebben om hun tweede eigen atoombom te testen in Yorkshire.

Grootste misconceptie bij mij? Alles wat ik wist over het hormoon testosteron blijkt precies andersom te zijn. Juist een tekort maakt mannen zo dom agressief. Een overvloed schenkt rust en zachtheid.

Een constante in The Second Book of General Ignorance is dat veel van wat we denken te weten, voortkomt uit verhalen of marketingstunts, waarvan de oorsprong alleen vergeten is. Die lange niet uit te spreken plaatsnaam in Wales? Dat is niet meer dan een vondst van een handig zakenman, om mensen naar een onaanzienlijk treinstation te lokken.

Stond er uiteindelijk maar éen uitgewerkt feit in dat voor een Nederlander te simpel voor woorden is, maar bij buitenlanders nogal eens voor misverstanden zorgt; en daarom aandacht kreeg.

In welk land ligt Groningen precies?

John Lloyd & John Mitchinson, The Second Book of General Ignorance
A Quite Interesting Book
343 pagina’s
faber and faber, 2010

Third Book of General Ignorance ~ John Lloyd, John Mitchinson, James Harkin & Andrew Hunter Murray

Het zou overdreven zijn om te beweren dat ik elk boek heb dat de firma QI heeft uitgegeven. Zo werden er jaarkronieken uitgebracht die niet in mijn collectie kwamen. Ook heb ik de herziene en veel dikkere herdrukken van een aantal titels domweg genegeerd.

Toch is The Third Book of General Ignorance al het tiende boek hier op boeklog gesignaleerd dat direct gerelateerd is aan dat panelquizje op BBC 2.

Geldt wel dat ik van die tien de opvallende uitzondering eigenlijk het best kon waarderen. Advanced Banter; The QI Book of Quotations uit 2008 is mede zo leuk omdat het totaal afwijkt van de gangbare boeken met citaten — die zo vaak precies dezelfde spitse uitspraken menen te moeten brengen. Maar dit ene boek was bij kennismaking volkomen nieuw en fris.

Wat domweg kan zijn omdat er ook echt bronnenonderzoek voor gedaan is; waardoor de uitspraken aantoonbaar aan iemand toe te wijzen waren, in plaats van de aloude mopjes te blijven waar voor de gelegenheid een bekende naam aan gehangen werd.

The Third Book of General Ignorance blijft, net als de eerdere twee boeken met deze titel, het dichtst bij het TV-programma. Ook daarin komt een spelronde voor, die ‘General Ignorance’ heet, waarin dan prettig gespeeld wordt met hoe wij mensen doorgaans al te makkelijk denken wel te weten hoe het zit.

Bij het lezen van deze uitgave was er dus soms een lichte déja-vu. Want dan was zo’n onderwerp al eens in de TV-Quiz gepasseerd. Bleef er overigens nog genoeg aan nieuwe inhoud over.

En ik houd daar dan erg van. Mede omdat ik er vanuit ga dat wat de auteurs me ditmaal vertellen soms niet meer dan een momentopname is over de huidige stand van kennis. Dat de zekerheid van dit moment later weer onderuit gehaald kan worden.

Maar waarom was dat dan?

Zie ik soms te vaak en teveel mensen valse zekerheden verkopen, die dan zelfs tot dogma’s kunnen worden, met een vijandig soort wij-zij denken daarbij?

Mis ik in huidige cultuur te zeer de bescheidenheid, en bijbehorende relativering die een denkend mens hoort te hebben? Wie al zeker weet, zal niet geneigd zijn ooit nog iets te onderzoeken.

Is bovendien erg prettig aan The Third Book of General Ignorance dat de kennis niet als los triviaal feitje gepresenteerd wordt, zoals in 1,234 Facts gebeurde en de vergelijkbare uitgaven eerder. Want ook context bepaalt doorgaans veel.

Meest verrassende informatie uit dit boek? Dat de kameel oorspronkelijk een pooldier was. Of dat als je ontvoerd wordt je nooit je pink moeten laten afsnijden als bewijs — want wie zijn pink verliest, raakt daarmee direct de helft van zijn of haar klemkracht kwijt. Of dat het Oud-Noorse woord víking voor expeditie stond, en dat een víkingr een deelnemer aan zo’n expeditie was — waardoor wie denkt dat de Vikingen éen volk zijn dus ook meent dat de Kruisvaarders dit waren.

Is er de prettige zekerheid bovendien dat er nog makkelijk tien van zulke boeken kunnen volgen.

The Third Book of General Ignorance
John Lloyd, John Mitchinson, James Harkin, & Andrew Hunter Murray
306 pagina’s
faber & faber, 2015