Innumeracy ~ John Allen Paulos

Pijnlijke conclusie na tien jaar boeklog: het soort boeken die ik graag zou lezen over exacte kennis bestaat niet.

Vooral over wiskunde lijken er slechts twee soorten uitgaven te worden uitgebracht. Want of zo’n boek werd geschreven voor een groot lekenpubliek — waartoe ik niet meer behoor — en het recyclet dan meestal precies dezelfde voorbeelden. Of zo’n boek richt zich op de minder dan honderd lezers in de wereld die de inhoud ook kunnen begrijpen, en sluit mij dan al heel snel buiten door zijn grote abstractie.

Dus rest mij doorgaans niets anders dan klassiekers te lezen, die me eerder wel wat boden, voor een exacte kick.

Innumeracy van John Allen Paulos bleek alleen niet zo’n rijke klassieker te zijn als ik me herinnerde. De eerste lezing, zeker vijfentwintig jaar terug, maakte aanmerkelijk meer indruk dan de hernieuwde kennismaking nu. Het boek bleek niet meer te zijn dan een vlot geschreven inleiding in een onderwerp mij wel bekend.

Zo pakte veel in dit boek niet eens uit als een waarschuwing tegen ongecijferdheid per se, maar als een tirade van Paulos tegen alle onwetenschappelijke soorten van denken. Waarbij het geloof in de magische betekenis van getallen, als in de numerologie, slechts éen zo’n kwalijke uitwas is.

Veel van wat John Allen Paulos aansneed werd bovendien sindsdien door anderen nauwkeuriger uitgewerkt. Wie Gerd Gigerenzer’s werk kent over risico, en daarmee beseft hoe slecht de menselijke intuïtie in staat is om gevaren in te schatten, vindt Paulos zelfs al gauw te oppervlakkig over dit onderwerp.

John Allen Paulos meldde in zijn slothoofdstuk dat hij dit boek mede heeft geschreven uit woede. Het ergerde hem mateloos dat de media altijd wel aandacht hebben voor de uitzonderingen, als het kind dat in een put valt, en tegelijk de grote en structurele problemen blijven negeren; waarvan de invloed zo veel groter is. 40.000 doden vielen er jaarlijks in het Amerikaanse verkeer — meer dan het land tijdens de hele Vietnam-oorlog verloor. Toch waren er massale protesten tegen die oorlog, terwijl er geen georganiseerde actie bestaat tegen de structurele gevaren op straat.

Of tegen de armoede in de steden.

Of tegen het gebrek aan kwaliteit in het onderwijs.

Rudy Kousbroek vond in het nawoord van de Nederlandse uitgave dat Paulos nog veel te vriendelijk was geweest over alle ongecijferde onbenul dat deze had aangetroffen. En ik moet ondertussen Kousbroek al naïef noemen, want deze auteur leefde in onschuldiger tijden.

Wij hebben inmiddels een regering die zo ongecijferd is dat die meent allerlei gevaren te kunnen keren door maar massaal data over iedereen op te slaan. Daarbij tonend niet te weten wat ‘valse positieven’ zijn, en dus een vertrouwen in technologie tentoonspreidend dat totaal ongerechtvaardigd is.

Wij hebben hier bijvoorbeeld regering na regering die allemaal blijven ontkennen dat in Nederland de huizen te duur zouden zijn voor de salarissen van de Nederlanders. Die miljarden aan hypotheekrente-aftrek uitbetalen elk jaar — geld dat dus ergens anders vandaan moet komen — om zo de prettige illusie in stand te houden dat de economie blijft groeien.

Terwijl er voorheen geen groei was, of althans aanzienlijk minder, als de valse lucht van die vastgoedprijzen eens uit de statistieken zo worden gehaald. Wat nooit zal gebeuren. Want leugens zijn te institutionaliseren. Zelfs een piramidespel als de huizenmarktzeepbel is geen piramidespel als te veel partijen belang hebben bij hoge huizenprijzen.

En weet de bevolking veel. Of de sukkel die zich tot slaaf maakt door zich voor dertig jaar aan een hypotheek te ketenen.

Zijn we ondertussen als land ook weer in oorlog; als eeuwige meeloper in de Amerikaanse drang tot imperium. Wat dan toch ook weer gemotiveerd wordt door de dreiging van islamitisch terrorisme voor ons hier oneindig uit te vergroten, zonder dat deze kul op massale protesten stuit.