Mappae Mundi ~ B. de Vries & J. Goudsblom (eds)

Dit moet verreweg het meest ambitieuze boek zijn dat ik de laatste jaren gelezen heb. De makers hebben hier namelijk in geprobeerd een grote wereldgeschiedenis schrijven, over de wisselwerking tussen de mens en zijn omgeving. Maar omdat ik dit boek van kaft tot kaft las, leek het of zo halverwege ontdekt werd dat dit oorspronkelijke uitgangspunt lang niet haalbaar was. Van toen werd wat flux een hink-stap-sprong door de tijd ingezet.

Ook stammen de verschillende auteurs uit heel diverse wetenschappelijke disciplines, en heeft het blikveld niet altijd even veel scherptediepte bij hen.

Enfin, laat ik vooral waarderen wat het ambitieuze uitgangspunt heeft opgeleverd. Want dat is absoluut veel.

Vragen komen in dit boek langs als: hoe temde de mens de natuur, en welke gevolgen had dit dan?

Tegelijk houdt een aantal de auteurs zich bezig met de vraag welke sociologische modellen er te maken zijn om zulke ontwikkelingen te beschrijven. Drie opeenvolgende cycli worden bijvoorbeeld onderscheiden: de beheersing over het vuur, die ontwikkeling van de landbouw, en de industrialisering. Toch levert die modelbouw soms wat potsierlijke alinea’s op, als getracht wordt te definiëren waarover gesproken wordt, omdat dit eigenlijk dan altijd vanzelfsprekend is. Maar goed, noem het maar mijn handicap dat ik altijd lachen moet als iemand me gaat uitleggen wat een kind al begrijpt. Er staat me dan gewoon te veel lege taal in de tekst.

Willekeurig voorbeeld, de introductie van hoofdstuk 2:

Human life, like all life, consists of matter and energy structured and directed by information. All life is part of an ecosystem; all ecosystems together constitute the biosphere — the total configuration of living things interacting with each other and with non-living things. Every form of life continuously affects, and is affected by, its ecosystem.

Geen van deze mededelingen had me gestoord als ze los van elkaar in de tekst hadden gestaan; ter adstructie, of in een lopende bewijsvoering. Bij elkaar worden ze voor mij zeldzaam leeg.

Interessantst vond ik uiteindelijk de artikelen waar de auteurs het meest op bestaande kennis leunden. Bijvoorbeeld aan een studie van de eigenlijke mechanismen achter het Romeinse Rijk werd mij hun visie veel duidelijker dan in de meer abstracte hoofdstukken. Al was het maar omdat me dan wel zichtbaar is waar de kennis ophoudt, en de interpretatie begint.

Dit boek werkte wel naar een voorspelbare conclusie toe. De invloed van de mens op zijn omgeving is de laatste eeuwen sterk toegenomen. Natuurlijk. Ik begrijp de zorg die bijvoorbeeld Goudsblom daarover in het laatste artikel uitspreekt; ook al omdat die in al zijn eerdere boeken doorklinkt. En tegelijk zijn alle pogingen daar voor in dit boek, om te begrijpen waarom sommige ontwikkelingen nauwelijks te remmen zijn, veel boeiender.