Nihilisme en cultuur ~ J. Goudsblom
Dit boek lag al op de stapel nog te lezen titels, toen ik het genoemd zag in Tegen het idealisme. Joop Goudsblom en Pierre Vinken leerden elkaar namelijk kennen in hun studietijd. Dus als Goudsblom dit boek een persoonlijke zoektocht noemt, dan plaats ik dat ook meteen in de periode waar ik net een half boek over las. Dan is Nihilisme en cultuur ook als een duidelijk tijdsbeeld te zien. Dan toont het waar intelligente jonge mensen eind jaren vijftig over dachten — omdat het zoekt naar een rechtvaardiging om het met de autoriteiten oneens te zijn; omdat de nog zo steile autoriteit van toen met zulke merkwaardige uitwassen gepaard ging.
Nihilisme en cultuur was Goudblom’s dissertatie, en dat is er ook wel wat aan af te lezen. Zo is er toch die vormdwang, waaraan proefschriften zo vaak lijden. Bovendien geldt dat niet alleen schrijven een ambacht is dat enige leertijd vraagt, maar datzelfde opgaat voor het zelfstandig durven denken. Goudsblom’s inbreng beperkt zich in dit boek toch nog vooral tot het ordenen en interpreteren van andermans ideeën, zo lijkt me. De eigenheid is subtieler dan mij opviel. In zijn boeken hierna werd dat gelukkig aardig beter.
J. Goudsblom zou later ook hoogleraar in de Sociologie worden. Deze dissertatie speelt aan de rand van dat vakgebied, daar waar die de wetenschap zonder bewijsmogelijkheden raakt, ofwel de filosofie.
Andermans denkbeelden uitleggen, heet bij mij overigens altijd filosofologie. Zelf durven nadenken schaal ik toch een graadje hoger in. Maar filosofen, daarvan zijn er nogal wat minder van dan zich tooien met de naam.
De belangrijkste leverancier van denkbeelden in dit boek is Friedrich Nietzsche. Goudsblom vindt het vooral interessant wat die formuleerde over de consequenties van het alles helemaal durven doordenken. Geen enkel dogma bleek tegen die manier van redeneren bestand.
Tegelijk worstelde Nietzsche nogal erg met de consequenties van dat inzicht. Want, als er dan geen waarheid is, en als niets zin heeft of doel, wat dan?
Al komt dit boek dan wel bij Nietzsche uit, het biedt ook een ruim overzicht van zijn voorgangers; het toont waarin nihilistische tendensen bij eerdere denkers in de Westerse geschiedenis zijn te onderscheiden.
En op dat overzicht heb ik niets aan te merken, noch op de behandeling van Nietzsche’s denkbeelden. Die zijn ook altijd wel weer prettig om te lezen; de man kon het wel aardig zeggen op zijn tijd. Alleen had ik graag iets meer gezien dan alleen een eigen ordening. Maar goed, zoals gemeld, dit was een dissertatie.
Opvallend vind ik overigens wel hoe vaak de thema’s uit dit werkstuk nog weer terugkomen in andere boeken van Goudsblom. Zoals in Reserves, een bundeling van soms al eerder gepubliceerde aforismen en losse gedachten uit de periode 1958 – 1998. En ziet, dan is er ineens wel een enorme Schwung, en een wat beter zichtbaar plezier in het formuleren.
Het werk van Nietzsche is één lange polemiek tegen de morele visie op het menselijk bestaan, waarvan ons denken doordrongen is. Van jongs af hebben wij leren geloven dat de christelijke deugden van nederig, braaf, oprecht, opofferend zijn ergens uiteindelijk beloond zullen worden.
Dit geloof heeft Nietzsche willen ontmaskeren als het product van priesterlisten en –bedrog.
‘Morele beesten’, in: Reserves, [80]
J. Goudsblom, Nihilisme en cultuur
309 pagina’s
Aula 2003, oorspronkelijk 1960
© Boeklog 2005-2019. Alle rechten voorbehouden
3 commentaren
boeklog.info op 8 juni 2008 @ 13:04:36
Scruton is geïnterviewd door NRC-Boeken over zijn boek.
Van Scruton zijn twee boeken door mij besproken. Culture Counts is daar nog niet bij.
boeklog.info op 4 oktober 2008 @ 00:31:13
Inmiddels is Scruton’s boek Waarom cultuur belangrijk is wel besproken.
RSS feeds
Jan van Huis op 8 juni 2008 @ 10:21:34
Vandaag las ik een recensie van Rob Hartman in de Groene Amsterdammer 23/05/08,pagina 44, over het boek “Waarom Cultuur belangrijk is” geschreven door Roger Scruton. Volgens Hartman leidt het “Socratische waarheidsgebod” in zijn ultieme vorm tot nihilisme. De spanning tussen het verlangen naar naar “objectieve waarheid” en “ruecksichtloze kritiek” leidt tot de dynamiek in de westerse cultuur, die in de Chinese beschaving grotendeels ontbrak. Wie kan mij over dit laatste, de “non-dynamiek” informeren? Wonend en werkend in Vietnam, is dit toch een van de culturele eigenschappen in de huidige samenleving, waarop ik stuitte en niet begrijp. Heeft het iets te maken met de cyclische politieke filosofie van Confucius? Wie kan mij simpele analyses verschaffen?