Untergeher ~ Thomas Bernhard
Hoe toch dat neologisme ‘Untergeher’ te vertalen? Ook in het Nederlands heeft het werkwoord ‘ondergaan’ een dubbele betekenis. Enerzijds is dat tamelijk willoos iets meemaken, en anderzijds is het tenondergaan.
Maar het werkwoord persoonlijk maken, en dan kiezen tussen ‘De onderganger’ of ‘De ondergaander’ betekent al meteen éen van die twee mogelijkheden waar Bernhard mee speelde minder achten dan de andere.
In de Engelse vertaling heet deze roman simpelweg The Loser; en daarmee is direct ook veel gezegd over Engelse vertalingen.
Rond het begin van de jaren negentig was ik even hevig in Thomas Bernhard. Ik genoot van zijn scheldpartijen tegen autoriteiten. Ik laafde me aan zijn hekel aan het zo eng katholieke Oostenrijk. Maar deze roman leek me toen de moeite van het lezen niet waard.
Dit kwam door een grote onwaarschijnlijkheid in het uitgangspunt van het boek. Deze roman gaat over drie pianospelers — met nadruk geen pianisten — die in de jaren vijftig in Salzburg een masterclass volgden bij Horowitz. Nu wordt diens voornaam niet genoemd in het boek. Maar er is slechts éen beroemde pianospeler met de naam Horowitz, namelijk Wladimir Horowitz. Die zich vooral op het romantische genre richtte. En Thomas Bernhard wil mij doen geloven dat onder meer het Canadese genie Glenn Gould bij deze Horowitz een masterclass liep? En daarbij de hele dag Bach speelde? Bij iemand die in stijl en opvatting zijn tegenpool was?
Enfin, ditmaal heb ik mij dus over dit merkwaardige gegeven heen gezet. Meegelachen met de matige grap. Geaccepteerd in een soort parallelle werkelijkheid te belanden, en me zo overgegeven aan Thomas Bernhard’s monologue interieur.
Dit boek kent namelijk geen pauzes of rustpunten. Noch veranderde de auteur ooit van toon. Wel komt vrijwel elk feitelijk gegeven drie tot zes keer langs. Bovendien vertelt de anonieme hoofdpersoon zijn verhaal drie keer. Maar altijd terugkijkend naar toen.
Aanleiding tot die eindeloze monoloog is de dood van de tweede pianospeler uit Horowitz’ masterclass. Nu ja pianospeler… Zowel deze man, ‘der Jude Wertheimer’, als de hoofdpersoon hielden onmiddellijk met spelen op, na het genie van Glenn Gould van zo dichtbij te hebben meegemaakt, en deden hun vleugel weg.
Biedt het verhaal meer? Nou nee. Afgezien aan herinneringen aan die korte periode van intensieve vriendschap in Salzburg, en een reeks aan biografische details over Glenn Gould — die tegelijk vaak helemaal niet kloppen met de werkelijkheid — wordt verder vooral over die dode vriend verteld. Maar tegelijk niet heel veel.
Gezien alle verwijzingen naar de befaamde ‘Goldberg-variaties’ [BWV 988], zullen Bernhard’s vele herhalingen in dit boek ook wel bij Bach vandaan komen. Thomas Bernhard was ooit een muziekstudent op het Mozarteum, en heeft dus weet van de contrapunt, en dat soort technieken om melodieën nog eens langs te laten komen, alleen anders. Ik ontbeer de bagage om zulke kunstgrepen intuïtief te kunnen zien. Dus moet ik veel gemist hebben wat er in dit boek verwerkt zit.
Dit zal. Maar die wetenschap laat me toch betrekkelijk onverschillig.
RSS feeds