Ideeën. Zesde bundel ~ Multatuli

► door: A.IJ. van den Berg

De Zesde bundel Ideeën is niet meer dan een feuilleton vol verwikkelingen over Woutertje Pieterse — al is dat dan al een Wouter. Multatuli moest aan klantenbinding doen. Dat verhaal vonden afnemers van de Ideeën het interessantst.

Voor bezorger J.J. Oversteegen was dit reden genoeg om dit boek het enige te noemen dat op een roman leek, nadat Multatuli Max Havelaar heeft geschreven.

Naar mijn hedendaagse smaak zat er voor een roman wel erg weinig vorm in.

Inmiddels is de schrijver aangeland op een leeftijd dat Wouter uit werken moet. En daardoor werd het mogelijk om terloops wat oordelen over handelslieden uit te spreken, en hun opschepperij.

En omdat hij eerst werken gaat bij een uitleenbibiotheek, kan Multatuli van alles kwijt over dat de mensen niet lezen kunnen.

Het aardigst aan deze reeks met Ideeën waren de puur feitelijke zaken. Bijvoorbeeld als Multatuli in idee 1092 gaat uitleggen welke muntsystemen er op dat moment in gebruik zijn, in Nederland en Duitsland.

In Idee 1181 verwoordde Multatuli dan weer eens wat zijn kunstideaal was.

De ware artist tekent de Natuur na, zo als die zich aan hém vertoont. Wie hierin oprecht naar juistheid streeft, is kunstenaar. Maar de heren vinden het makkelijker, een printje natetrekken, waarop ’n ander – óók al een nátekenaar van nátekenaars – getracht heeft iets aftebeelden.

En dat intrigeerde, omdat deze woorden me erg deden denken aan wat Kurt Vonnegut zei over schrijvers — al citeerde hij daarbij Saul Steinberg — en voor mij zo goed verklaarde waarom ik menigeen niet lezen kan:

Kurt Vonnegut: Saul, I am a novelist, and many of my friends are novelists and good ones, but when we talk, I keep feeling we are in two very different businesses. What makes me feel that way?
Saul Steinberg: It’s very simple. There are two sorts of artists, one not being in the least superior to the other. But one responds to the history of his or her art so far, and the other responds to life itself.

Helaas vind ik wel dat Woutertje Pieterse inmiddels langdradig geworden is. Kan bezorger J.J. Oversteegen nog zo enthousiast betogen dat we zonder Multatuli en diens Wouter weinig hadden geweten over het dagelijkse leven onder winkellieden begin negentiende eeuw.

Maar, waar het verhaal in Wouter’s jongste jeugd nog menig hilarische scène bevatte, is dat later toch veel minder. In plaats daarvan krijgt de lezer schmaltz voorgezet, over Wouter en zijn liefde voor zijn nichtje Femke.