Als op een winterdag een reiziger ~ Italo Calvino

► door: A.IJ. van den Berg

Je staat op het punt om iets te lezen over Als op een winternacht een reiziger, de bekende roman van wijlen Italo Calvino. Ontspan je. Concentreer je. Want wat hierna volgt zou je in verwarring kunnen brengen. Ook al omdat de kans groot is dat je boeklog nog niet eerder bezocht, maar nu even plompverloren binnen komt vallen, na een losse zoekopdracht in Google.

Daarom zal je waarschijnlijk niet meteen opvallen dat mijn aanpak hier gauw eens afwijkt van hoe boekrecensies door anderen geschreven worden. Ik probeer namelijk allereerst te vangen wat mijn subjectieve beleving was van een boek. Als er ook nog objectieve informatie over zo’n uitgave komt in een boeklogje, staat die daar lang niet altijd werkelijk bewust.

En voor je nu geschokt ophoudt met lezen — want wat heb je nu aan boekenwebsite die zich niet aan gangbare conventies houdt? — neem dan alsjeblieft toch ook mijn waarschuwing ter harte. Italo Calvino’s Als op een winterdag een reiziger houdt zich al evenmin aan algemene opvattingen over wat een roman zou horen te zijn.

Calvino [1923 — 1985] had uitgesproken ideeën over wat literatuur moet brengen — die hij ooit heeft uitgewerkt in een vijftal lezingen. En samenvattend zou ik over al zijn werk willen zeggen dat hij graag speelde; maar dat spel vervolgens wel heel serieus nam.

Je begint nu aan de vijfde paragraaf van deze tekst, en begint wat ongedurig te worden. Want je begint je af te vragen waarom deze absurde aanloop nodig is, en ik nog altijd niet aangeef waar de roman over gaat. Want je zou zo graag een samenvatting hebben. Of liever nog een duidelijk oordeel over het boek — zo’n heldere opinie misschien wel dat alleen die luttele zinnetjes al het lezen van de roman overbodig zouden maken. Omdat je daarmee dan voortaan in elk gezelschap mee zoudt kunnen praten over Als op een winternacht een reiziger.

Welnu, er komt geen winternacht noch een reiziger voor in de roman.

Dat is opnieuw geen duidelijk antwoord, vind je. Sterker nog, je krijgt zo langzamerhand genoeg van alle omtrekkende bewegingen die dit boeklogje maakt, en begint misschien zelfs licht geïrriteerd te raken.

Het boek speelt telkens met wat een lezer van een roman verwacht, meld ik daarom.

Maar geef nu toch eens een oordeel, zo eis je nu. Geef een duidelijk aantal sterren, of stippen aan. Plak een rapportcijfer op de roman desnoods. Je bent nu eenmaal nieuwsgierig naar Als op een winternacht een reiziger maar negeert voor het gemak de simpele waarheid dat een boek zich alleen kennen laat door het zelf te lezen. Elk boek. Ieder boek. Geen kritiek kan je vertellen wat het opslaan van de eerste pagina’s met je doen zal.

En de eerste pagina’s van Calvino’s roman zijn heel bijzonder. En waren zeker indertijd uniek. Al geldt tegelijk dat dit boek vrijwel niet te herlezen was — terwijl ik herlezen doorgaans het enige lezen noem. Calvino’s vondsten moeten namelijk spontaan worden ondergaan. Een terugkeer naar het boek bleek voor mij vrijwel niet mogelijk. De verrassing was weg — de roman werkt volgens mij enkel voor wie nog niet weet wat er komen gaat.

Moest je ook nog weten dat Calvino in zijn andere werk met regelmaat opmerkt dat commentaar van anderen op een boek maar afleidt.