Zorg en de staat ~ Abram de Swaan

► door: A.IJ. van den Berg

Het herlezen van boeken die ooit indruk maakten, is niet zonder gevaar. De hernieuwde kennismaking kan ook tegenvallen. Ook de lezer zelf draagt nogal wat bij aan de waardering van een boek; de inhoud alleen volstaat daarvoor niet. En de lezer verandert.

Dit boek is een historisch-sociologische studie van de huidige verzorgingsstaat en zijn lange voorgeschiedenis. De Swaan heeft daarvoor gedaan wat hij in latere boeken ook steeds doet; hij ordert de bevindingen van anderen binnen de vrij strakke kaders die de sociologie hem bieden. En die werkwijze is omstreden, onder historici tenminste.

Maar voor mij heeft die nut. Ik herlees zo’n boek als dit niet om te zien hoe het ooit was. Maar juist om argumenten aangereikt te krijgen om de situatie van het moment beter te kunnen beoordelen.

En dan blijkt bijvoorbeeld dat De Swaan in zijn voorwoord bij deze editie uit 1996 terloops heel wat los kan maken bij mij. Neem alinea’s als deze, waar ik toch al even over nadenk:

Nu de dreiging van het communisme is weggevallen, lijkt ook het gevaar bezworen van een radicale arbeidersbeweging die bij voorbaat moet worden afgekocht met een ruimhartig sociaal compromis. De westerse staten hebben geen vijand meer en daarom zijn ze voor hun burgers ook niet meer zo dringend nodig en zo dwingend aanwezig. […]
[…] Door die […] verhevigde internationale concurrentie komen de arbeidslonen in de rijke westerse landen onder zware druk te staan. Het ligt dan voor de hand om op de arbeidskosten te besparen door vermindering van de sociale premies en dus door bezuiniging op de sociale uitkeringen. Vandaar. Maar dit is pas de eerste ronde in de redenering. De internationale concurrentie leidt tot een internationale herverdeling van arbeid en kapitaal, en tot spreiding van informatie en expertise. Op de lange termijn heeft dat ook voordelen. Maar in deze fase van schoksgewijze aanpassing vallen die veel minder op.

In het eerste gedeelte van dit citaat interpreteer ik als: wanneer er geen gevaar van islamisme was geweest, had de staat dat wel uitgevonden.ter blijvenden legitimatie van de hoge belastingdruk en andere regelzucht als de identificatieplicht.

Het tweede gedeelte wijst me er weer eens op hoe de waan van de dag alles vertekenen kan.

Als een boek door amper twee alinea’s al zo veel bij mij kan losmaken, is het groots.