Perron Nederland ~ Abram de Swaan

► door: A.IJ. van den Berg

Nuttig aan het achter elkaar lezen van Abram de Swaan’s boeken, is dat me duidelijk wordt wat me in hem aantrekt als schrijver, en wat eigenlijk niet.

Bundels zoals deze, Perron Nederland, met essays die voor een algemeen publiek geschreven zijn, bevallen me het best. En dat komt waarschijnlijk omdat er zo veel minder vormdwang is.

De Swaan doet dan misschien wel interessanter observaties in zijn specialistischer sociologische werk — of formuleert daarin de echte waarheden, voor zover mogelijk — maar die boeken zijn ook een knellend corset. De bewijsvoering voor zijn ideeën dwingt hem tot een uitgebreide uitleg, maar daarvan kan ik eigenlijk altijd het meeste wel overslaan. Dit kan zijn omdat ik al te veel gelezen heb van de mensen die hem beïnvloed hebben. Het kan ook zijn dat hij overbodig veel woorden en voorbeelden nodig heeft. In die boeken staat me te veel tekst in dienst van te weinig ideeën.

Dat onderstreept misschien het belang van die ideeën en inzichten, maar levert niet noodzakelijk ook boeiende lectuur op.

Essays en lezingen, zoals in deze bundel, moeten daarentegen wel van begin tot eind blijven communiceren, zonder dat ze daarbij iets te bewijzen hebben. En die relatieve vrijheid brengt veel.

In Perron Nederland zijn twaalf artikelen verzameld, waaraan gemeenschappelijk is dat ze over Nederland gaan, of het Nederlands, en de plaats daarvan in de wereld.

Wie zijn overige werk kent, zal opvallen dat in dit boek zijdelings nogal wat onderwerpen aan bod komen die elders al eens anders uitgewerkt waren, of later tot een heel boek zouden leiden. Dat maakt Perron Nederland toch ook weer nuttig als extra toelichting op het meer wetenschappelijke werk.

‘Het Nederlands in het Europese talenstelsel’ en ‘Verdriet en lied van de kosmopoliet’ zijn bijvoorbeeld te zien als de voorafspiegelingen van het latere boek Woorden van de wereld. Al vraag ik me af of De Swaan de opinies in de essays nog steeds zo fel zou formuleren, nu hij inmiddels meer onderzoek had gedaan naar wat taal voor waarden heeft. Sommige Friezen willen hem bijvoorbeeld niet meer lezen, om citaten als deze.

[M]et drang, dreiging en subsidie worden gezonde kinderen geprest om te praten in het namaakantiek dat voor de streektaal doorgaat. In Friesland is het geloof ik al zover dat de scholieren die kitschtaal wettelijk krijgen opgedrongen. Dat zal hun in elk geval levenslang een weerzin inboezemen. Want wie wil er nu worden opgescheept met een geheimtaal, een taal die afsluit van de buitenwereld in plaats van er toegang toe te geven? [132]

Maar waarschijnlijk onderstreept een quote als die hierboven ook het duidelijke verschil dat er zijn kan tussen de boeken van De Swaan. Het verschil dat er is tussen wetenschappelijke distantie, en persoonlijke opinie.