Devil’s Chaplain ~ Richard Dawkins

Een essaybundel met heel verschillende thema’s is A Devil’s Chaplain. En daarmee een wat merkwaardig boek.

Voor een groot deel is dit boek te zien als een voorafschaduwing van het antireligieuze traktaat The God Delusion. Dawkins heeft enkele essays opgenomen waaruit een duidelijke wrevel blijkt over alle aandacht voor Creationisten — al heten die tegenwoordig aanhangers van het ‘Intelligent Design’ — omdat de evolutietheorie niet zo maar een leuk ideetje is.

Van daaruit was het maar een kleine stap om religie te bespreken. Maar opvallend genoeg doet Dawkins dit door het over biologische processen te hebben. Is geloof bijvoorbeeld te vergelijken met een virus? En als religie voortleeft doordat gelovigen meteen als kind al daarin gehersenspoeld worden, over welke manier van overerven gaat het dan?

Opvallend aan dit boek was voor mij verder de grote aandacht voor Stephen Jay Gould [1941 – 2002]. Die was toen net overleden, en kreeg zo een wat merkwaardig in memoriam.

Dawkins en Gould verschilden van mening over bepaalde onderdelen in de evolutietheorie. Maar buitenstaanders hebben die verschillen nogal opgeblazen. Er zou zelfs een controverse zijn. Dawkins bestrijdt dit ten stelligste. Tegelijk nam hij een reeksje boekbesprekingen op die hij wijdde aan de populariserende essaybundels van Gould — tot een stuk uit 1978 aan toe — waarin Gould’s schrijfkracht telkens bewonderd wordt, maar sommige van diens conclusies op nogal wat kritiek stuiten om hun simplisme.

Vergeef me overigens dat ik niet uitgebreider op de meningsverschillen tussen Gould en Dawkins inga. Daartoe is namelijk meer achtergrondinformatie nodig dan mij nuttig lijkt in dit kort bestek. En hoewel ik Dawkins’ kritiek op zich meestal kan billijken, is hij voor mij absoluut niet alwetend op dit terrein; er zijn redenen genoeg om ook hem enigszins te wantrouwen.

Ondanks alles publiceerden Dawkins en Gould wel samen een open brief in de New York Review of Books waarin zij collega-wetenschappers waarschuwden om vooral niet in debat te gaan met Creationisten.1 Zo’n discussie levert hen maar gratis publiciteit op, waarbij het onzinnige standpunt van deze lieden bovendien ineens respectabeler zou lijken dan het is.

Niets hebben de Nederlandse media, of de intellectuelen hier, van dat wijze inzicht geleerd.

De essaybundel bevat verder nogal wat meer in memoriams, en besluit met een open brief aan zijn dan tienjarige dochter, met de vraag om altijd te blijven denken; om altijd te blijven vragen welk bewijs er bestaat voor een bepaalde uitspraak.

En, hoewel Richard Dawkins soms absoluut doctrinair is in zijn uitingen om andere doctrines te bestrijden, kan ik dat wel van hem hebben. Maar niet te vaak.