Klaas kwam niet ~ Willem Frederik Hermans
Na het lezen van Hermans’ Amerikaanse dagboekje werd het interessant om te kijken wat hij ook alweer tegen het genre had geschreven. En éen van deze betogen is opgenomen in de bundel Klaas kwam niet.
De titel daarvan luidt, programmatisch: ”t Is achter de schermen te duister om vast te stellen of het daar interessanter is dan ervóór’.
In deze tekst moest Hermans weliswaar toegeven weleens een dagboek bij te houden — zoals dus later ook blijken zou — maar dat daarin dan alleen dingen kwamen te staan die hemzelf aangingen, en hij niet vergeten mocht. Bovendien heeft zo’n dagboek voor een schrijver als grote voordeel dat deze daar zijn best niet op hoeft te doen.
Zijn essay is kortom éen lang pleidooi voor de bellettrie; want uit de romans en verhalen leren we de schrijver beter kennen dan uit de niet voor algemene publicatie bedoelde geschriften zou kunnen.
Een roman is een besloten eenheid. Je aanvaardt het verhaal voor wat het is, of je aanvaardt het niet. Maar als je de behoefte voelt de waarheid van het verhaal te controleren, ben je niet voor literair genot in de wieg gelegd.
De roman dient zich aan als een sprookje en zolang dit sprookje niet wil doorgaan voor de historische waarheid, mag je daar vrede mee hebben.
Deze houding kan tegenover een dagboek niet worden aangenomen. Wat in een dagboek staat, dient waar te zijn. Je zou een dagboek,waarvan je ooit geloofd had dat het waarachtig was, heel anders gaan bekijken, als je naderhand te weten kwam dat het vol leugens stond […].[442]
En deze tekst dwong mij opvallend genoeg tot de vraag wat zo’n bundel als Klaas kwam niet dan precies is. Want alle teksten in dit boek werden eerder elders gepubliceerd. Tegen een vergoeding ongetwijfeld. Waar in het geheel niets tegen is — alleen levert dat dus ook weleens maakwerk op; teksten die Hermans niet helemaal uit eigen wil zal hebben geschreven; beschouwingen die tot stand kwamen omdat hij nu eenmaal geacht werd om iets aan te leveren.
Sommige auteurs springen overigens daardoor dan weleens over hun normale beperkingen heen; werken in opdracht kan wel degelijk verrijkend zijn. Bij Hermans heb ik dat idee alleen zelden. Die is zowel te prijzen als te laken doorgaans in hetzelfde herkenbare universumpje te zijn blijven wonen.
En ooit voelde het bezit van bundels als deze rijk — ik had ze liever dan vrijwel al Hermans’ romans. Inmiddels valt het soortelijk gewicht van deze boeken me te dikwijls tegen.
Zoals ik eerder schreef: Hermans vanuit Parijs over Nederland of de Nederlanders zien klagen, maakt hem kleinzielig, wat slechts een opvallend kleine stap is tot zielig. Hoe waar zijn conclusies daarbij soms ook zijn mochten.
En dat lijkt me niet eens het enige bezwaar.
In Klaas kwam niet staan bijvoorbeeld twee lange kritische beschouwingen over Popper. Waarbij Hermans de wat merkwaardige positie inneemt om Karl Popper allereerst te beschouwen als het licht debiele neefje van Ludwig Wittgenstein, en diens ideeën daarbij samen te vatten op een manier die niet direct wijst op een heel grondig overzicht van dat oeuvre. Of van de wetenschapsfilosofie überhaupt.
Nu goed, mijn ideeën over Hermans’ beperkte visie op Wittgenstein zijn al op boeklog gememoreerd.
Dat Popper aan verschillende universiteiten verbonden was, wordt zelfs nog als argument tegen hem gebruikt; want dat wees op een ongezonde carrièredrang.
Nu hoorde Hermans in Nederland tot ‘de grote Drie’ — dat rijtje auteurs waarvan de grootheid lang voor mijn geboorte al vast stond. Waardoor ze bijvoorbeeld op school voor mij op de verplichte leeslijsten prijkten.
Veel van mijn lezen is misschien wel te zien als het loskomen van zulke zekerheden. Als een afrekening, met inmiddels zelf gevormde maatstaven.
Aan Hermans heb ik alleen als beginnend lezer toch echt wat gehad. Zijn Sadistisch universum heeft invloed uitgeoefend; veel meer dan welk van zijn romans ooit deden. Maar als ik die bundel ooit nog herlees, vrees ik inmiddels toch ook dat boek, en alle herinneringen daaraan, te zullen vernietigen.
RSS feeds