Hamerstukken ~ Jeroen Brouwers

► door: A.IJ. van den Berg

Er waren twee bijkomende redenen om dit boek te kopen. Het lag in de ramsj, en kostte dus weinig. En deze uitgave heeft een register. Wat altijd handig is. Daardoor hoef ik niet eindeloos meer te bladeren in allerlei boeken om na te gaan wat Jeroen Brouwers ook alweer had aan te merken op, pak hem beet, Julien Weverbergh. Deze bloemlezing is ook een handig naslagwerk.

Toch was de enige echte reden voor aankoop dat ik daardoor eindelijk eens een polemiek of wat van Brouwers lezen kon, waarvan het bestaan me weliswaar bekend was, alleen de precieze inhoud nog niet. Want, van al het opgenomen polemische werk van Jeroen Brouwers stond minstens 75% al bij mij in de kast; zij het als losse stukken telkens, in een heel rijtje bundels.

En dan is inhoud niet eens het goede woord. Van tevoren mag de strekking van vrijwel al die stukken bekend worden verondersteld. Brouwers werd weer eens onrecht ongedaan, of anders is het de literatuur waar te lichtvaardig over wordt gedacht. En de schrijver legt gauw eens tamelijk breedvoerig uit hoe hypocriet of incompetent degene is die hem nu weer zo benadeeld heeft.

Weet hij het ook nog zo op te schrijven dat hij altijd gelijk heeft.

En mits met mate genuttigd, verspreid over decennia, via al die losse kladboeken en eenmanstijdschriften die van hem verschenen in de afgelopen veertig jaar, is Jeroen Brouwers ook een interessante aanklager. En, hij heeft me daarbij wel degelijk voorgelicht over hoe het er om toe kan gaan, in de uitgeverswereld bijvoorbeeld.

Hamerstukken is als geheel alleen geen heel boeiende bundel geworden — de schrijver werd er een nogal makkelijk gekrenkt en verongelijkt baasje van door al zijn geklaag in éen band te stoppen. Want ik ga er daardoor bijvoorbeeld ook over nadenken of het immer aanwezige retorische geweld bij Brouwers wel in verhouding staat tot waar hij zich over beklaagt.

Uiteindelijk is zijn voornaamste thema toch dat hij als schrijver weer eens niet serieus genomen wordt; soms verpakt in de constatering dat niemand de literatuur met de juiste egards behandelt. En hoe vervelend ook voor hem, op dit moment in de beschaving is dat voor vrijwel niemand anders erg.

Komt daar nog de treurige omstandigheid bij dat zijn polemieken zelden enig effect hebben. Inhoudelijk komt er namelijk nooit een gedegen weerwoord. Dus wat hebben al deze scheldstukken voor nut? Er is het therapeutische effect dat de auteur zijn weerzin of woede niet heeft hoeven opkroppen, maar even uiten kon. En ook speelt dat Jeroen Brouwers er enig schrijfplezier aan heeft beleefd bij het maken — wat wel degelijk overkomt ook — waardoor een lezer zich zou kunnen verkneukelen om een soepel geformuleerde belediging hier en daar.

Vroeg ik me alleen wel af of de titel ook zo dubbel geïnterpreteerd moest worden. Hamerstukken zouden stukken kunnen zijn geschreven met de hamer; of om er nu eindelijk eens gezond verstand in te hameren bij de lezer. Alleen was het Jeroen Brouwers zelf die in een interview aangaf dat zijn aanvallen nooit tot enige verandering leiden, voor hem. En in een vergadering is een hamerstuk nu net een stuk dat passeert zonder enige verdere discussie; omdat iedereen het al over de inhoud eens was.