Slow Man ~ J.M. Coetzee

► door: A.IJ. van den Berg

Er is bijna altijd iets met de romans van Coetzee. Enerzijds herken ik wel dat ze heel goed geschreven zijn. Maar aan de andere kant klopt er ook meestal iets niet. Alleen Disgrace vond ik zonder enig voorbehoud helemaal geslaagd als boek.

Het punt voor mij met Slow Man was dat het uitganspunt van deze roman hetzelfde is als van een favoriet van mij: het boek A Voice Through A Cloud. Dit werd in 1950 uitgegeven na de dood van de schrijver Denton Welch. Ook daarin gaat een man fietsen, om meteen in het begin van het boek aangereden te worden door een auto, en vervolgens de rest van zijn leven te lijden onder de ernstige gevolgen van het ongeluk.

Welch beschrijvingen over de ellende daarna voelden als echt aan; misschien omdat zijn ongeluk autobiografisch is. Coetzee weet in dit boek het lichamelijke lijden van zijn hoofdpersoon niet geloofwaardig over te brengen aan mij. Misschien wreekt zich hier Coetzee’s karige manier van schrijven, wellicht heb ik zelf te veel pijn gehad in mijn linkerbeen om daar de gevolgen niet van te kennen. Dat is geen criterium om literatuur mee te beoordelen, maar toch doe ik dat wel. Herkenning blijft een vorm van erkenning.

Goed, dat hoofdpersonage is een man op leeftijd. Naast het lichamelijke probleem dat hij een been verliest, komen daar ook de psychische problemen bij die horen bij eenzaamheid, en de optredende afhankelijkheid. De worsteling daarmee vond ik wel weer overtuigend, zoals die omgang met de verpleegster.

Toch, toen ik zo’n beetje aanvaard had dat dit een langzaam boek is, over een man die liever passief in het verleden leeft, paste Coetzee een schrijverstrucje toe. In plaats alleen als een alwetende verteller voort te schrijven, plaatst hij een alwetende verteller in het verhaal. Elizabeth Costello is dit; de schrijfster waar hij eerder een hele roman aan heeft gewijd.

Dat zij meer weet dan kan, is mogelijk om te illustreren dat de hoofdpersoon nog altijd zwaar onder de indruk is van zijn ongeluk. Maar ik vrees dat dit nu typisch zo’n romanelement is dat generaties aan docenten zal inspireren tot dodelijk onnozele uitlegvragen.

Verklaar het optreden van Elizabeth Costello in de roman Slow Man?

Waarop het goede antwoord volgens zo’n docent dan moet zijn: Slow Man was Coetzee’s eerste boek nadat hij de Nobelprijs voor literatuur had gewonnen. Die prijs overkwam hem wat, voelde lang als een ongewenst ongeluk. Hij was er daarom niet blij mee, en keerde zich van de wereld af. Maar toen ontdekte hij, aan de hand van zijn eigen roman Elizabeth Costello, dat in de buitenwereld best te overleven was, zolang hij daar maar speelde schrijver te zijn.

Of zoiets oninteressants.

Schrijvers mogen natuurlijk alles in hun boeken.