Youth ~ J.M. Coetzee

► door: A.IJ. van den Berg

Er was een reden voor, dat ik Youth wel gelezen had, en het voorafgaande deel Boyhood niet. Coetzee was namelijk ooit computerprogrammeur, en schreef daarover in dit boek. Ook ik heb dat ambacht ooit beoefend — of is het een kunst — en zocht al eens naar geestverwantschap.

Mij lijkt trouwens wel, dat mensen met een exacte achtergrond anders schrijven. Zij zullen nooit een overgestileerd ‘hysterisch realisme’ scheppen, zoals James Wood het zou noemen. Zelfs hun fantasieën volgen altijd een dwingende logica, om het ongeloof bij de lezer voor te zijn.

En het zal vast verbeelding zijn van mijn kant, maar Coetzee’s boeken beginnen altijd zo dat de logica het verhaal als vanzelf vaart geeft en een richting uit dwingt.

Zelfs in zijn gefictionaliseerde autobiografieën.

Youth gaat over beloften, en wat daar van wordt. Waarvan éen belofte was, zoals voor iedereen in het Gemenebest gold, dat het ware leven in Londen plaatsvond. En niet in Zuid-Afrika, waar Coetzee in Kaapstad aan de universiteit studeerde.

Wiskunde, deed hij daar.

Al bevatte zijn studieprogramma ook de nodige onderdelen taal, hij zou met een bachelor wiskunde naar Londen trekken. Om daar zo ongeveer dezelfde ontheemding te voelen als bijvoorbeeld Clive James beschreef, of Doris Lessing. Een groot verschil met hen is dat Coetzee zich weliswaar schrijver voelde, maar daar in het boek nog geen werk van maakte.

Hij ging eerst als programmeur werken bij IBM. En later voor een concurrent.

Dit was werk dat hij weliswaar aankon, maar hem ook behoorlijk wat moeite koste. Zeker als hij zich vergeleek met zijn collega’s. Het staat er zo niet uitdrukkelijk in het boek, maar uit mijn eigen ervaring vul ik dan in: deze inspanning ging ten koste van de energie die nodig zou zijn om te doen wat hij eigenlijk wilde.

Dus bleef er de frustratie dat elk literair tijdschrift vrijwel alleen gedichten bevatte die hij slecht vond, en die toch maar gedrukt waren.

Youth eindigt als de de hoofdpersoon 24 is. En nog altijd computerprogrammeur — een beroep waarin er dan geen 30-jarige programmeurs bestaan. De belofte van dat schrijverschap is nog lang niet ingelost, en lijkt dat ook niet te worden. Al weet de lezer wat dit betreft wel iets meer.

Ik ben erg blij dit boek herlezen te hebben. Het is me nu zelfs onbegrijpelijk ooit reserves over Youth te hebben gehad; waarschijnlijk omdat ik het Coetzee toen op een vreemde manier kwalijk nam niet genoeg in detail op zijn programmeerwerk te zijn ingegaan.

Dit is een zeldzaam openhartig boek, zo lijkt me. Ik heb het gevoel gekregen de auteur te kennen — voor zoiets ooit mogelijk is, en hoeveel projectie van eigen ervaring daar ook bij zit. Geen interview zal me meer kunnen vertellen over de persoon achter de schrijver dan me nu werd geopenbaard.

Coetzee is dan ook immens wreed voor zichzelf. Al was het maar door die jaren als jonge man opnieuw in de derde persoon te beschrijven; door naar zichzelf te kijken alsof hij een ander was. Nu ja, niet alleen wreed. Alle twee zijn autobiografieën bevatten een merkwaardig krachtig mengsel van wrede objectiviteit, verbazing, en mededogen.

Had hij een ander zo beschreven, dan was dit onsympathiek geweest. Nu werkt dat.