Wereld vereenvoudigen ~ Koos van Zomeren

Isoleer de mooie zinnetjes uit iemands oeuvre — dat zo vaak geprezen is om de mooie zinnetjes — en wat krijg je dan?

De wereld vereenvoudigen van Koos van Zomeren zal een jubileumuitgave zijn. Een bekroning bij veertig jaar schrijverschap; gezien de jaartallen op het kaft. Waarbij het de uitgever heeft behaagd een bloemlezing te geven uit het beste dat de auteur in al deze decennia bedacht had.

En dat leverde toen dus een Abecedarium op met zinnetjes.

Van Zomeren had alleen zelf al door dat dit knip- en plakwerk niet automatisch opnieuw iets moois zou hoeven op te leveren:

Woorden Woordenboeken vergruizen de taal tot woorden, daar zijn het woordenboeken voor. Maar woorden jagen altijd in groepsverband, ze ontlenen hun waarde mede aan de woorden waar ze naast, voor of achter lopen.

Zin Mooie zinnen hebben hun eigen ecologie. Ze zijn altijd mooi in samenhang met een bepaalde omgeving. Je moet ze niet plukken.

Bovendien bleek vervolgens alle verantwoording te ontbreken waar de zinnen wegkwamen, wat dit boek nutteloos maakt als naslagwerk, of als introductie tot de rest van het toch behoorlijk omvangrijke oeuvre. Want de krenten maakten soms wel degelijk nieuwsgierig naar de pap waar ze uit werden gevist.

Het was dat ik net Een jaar in scherven had gelezen, en de losse regels die uit dit dagboek stamden me nog goed herinnerde. En als Van Zomeren expliciet over koeien schrijft, of kanoeten, of uilen, is ook welhaast af te leiden dat die zinnen stammen uit de boeken over koeien, kanoeten, of uilen.

Enkel Gerrit Komrij lukte het nog eens om een heel aardige ready-made te ontlenen aan de zinnen die hij ooit uitsprak tijdens interviews. Alleen staan in De buitenkant vooral heel stellige uitspraken; die al gauw iets van aforismen hebben; en soms zelfs grappen zijn. Hij is de uitzondering op het gebied van dit soort recycling.

Canetti’s en Handke’s boeken met losse zinnen zijn me ook heel lief. Maar die bevatten nu net losse aantekeningen. Die bij elkaar horen doordat het aantekeningen zijn. Alle losse regels in hun boeken hebben een voorlopig karakter. Daar moest ooit nog eens wat mee.

Van Zomeren’s zinnen daarentegen hebben hun werk al gedaan. En dat deden ze toen goed.

Los in een boekje zijn ze alleen gauw losse plukjes siervuurwerk overdag op twee januari. Doelpunten zijn het in een samenvatting op tv; die wel een resultaat tonen, maar daarbij al die lange en vervelende doelpuntloze minuten vooraf negeren; waardoor de emotie gemist wordt van hoeveel opluchting het scoren uiteindelijk bracht.

Desalniettemin tekende ik onder meer aan:

Diepzinnig Aan de andere kant — wat zijn diepzinnigheden anders dan gewone dingen die alleen maar op een minder gebruikelijke manier onder woorden worden gebracht?

Gedachte Een mooie gedachte. Echt een gedachte voor een borduurwerkje aan de muur. Verder kun je er absoluut niks mee. Dat zie je vaak bij mooie gedachten, ze hebben iets nutteloos, ze voegen niets toe aan wat er al is. Behalve zichzelf dan.

Genie Uiteindelijk is het de lezer die beslist over het genie van de schrijver. Hij zegt: wat is dat schitterend geschreven, en hij bedoelt: wat heb ik dat schitterend gelezen.

Kwijt Heel wat moois ben ik kwijtgeraakt door erover te schrijven.

Passages Ik hou er niet van passages in mijn eigen werk op te zoeken en na te lezen. Je wordt er ongedurig en mismoedig van. Ze zijn nooit volmaakt. En wáren ze volmaakt, waar moest je dan de moed vandaan halen om nog méér te schrijven.

Polderweg Hier en daar vertoonde zich een fietser op een eindeloze polderweg. Fietsers zijn de meest voldane bewoners van Nederland. Ze verplaatsen zich bijna gratis en hoeven niet bang te zijn dat ze ver van huis geraken.

Roman Vreemd moment altijd. Aan een nieuwe roman beginnen. Net of je van plan bent om naar Moskou te fietsen en om te beginnen je fiets uit de schuur haalt om de banden op te pompen.

Schrijven Praten is zoeken, schrijven is vinden.

Vergeten Ik heb eens geschreven dat schrijven een vorm van vergeten is (dat weet ik nog). Nu doet zich de vraag voor of niet-schrijven een vorm van onthouden is. Ik denk het wel.