Dagboek 1966 – 1971 | Tagebuch 1966 – 1971 ~ Max Frisch
Dit dagboek van Max Frisch is geen dagboek in de normale zin van het woord, maar een uitpuilende verzameling van uitgewerkte aantekeningen, en enkele readymades. Nuttig voor zijn werk. Typografisch wordt duidelijk verschil gemaakt tussen de soorten passages. En uit het zo volle boek zijn later minstens twee andere uitgaven gedestilleerd.
Zo stelde Frisch zichzelf, en zijn mannelijke lezers, in de loop der jaren hele series onaangename vragen. Over eerlijkheid gingen die, over het huwelijk, over geld. Over ouder worden.
En zoals altijd met vragen zeggen die nog wel het meest over de vragensteller zelf. Frisch tobde over zijn mislukte relaties — of zoals sommige van zijn critici zeiden: hij toonde daarbij zijn paternalistische houding tegenover vrouwen weer eens.
Het dagblad Trouw heeft een tijdlang telkens vijf van die vragen voor een mini-interview in de zaterdagkrant gebruikt.
Lastige vragen werd als boek uitgegeven in 1992.
Later verscheen ook nog het boek Vereniging vrijwillige dood. Dat heb ik nooit ingekeken, maar ongetwijfeld zal het gebaseerd zijn over de aantekeningen met de gelijkluidende naam in dit dagboek. Er staat ook nog een geheel Engelstalig traktaat over euthanasie in dit boek. Ik heb die passages niet met de grootste zorg gelezen; zoals mij dat vaker overkomt met discussies over moraal. Ik beredeneer zulke vragen nu eenmaal liever door pragmatisch te kijken wie er de macht uitoefent in dergelijke situaties — en wat daar goed of fout aan is.
Doel van het herlezen van dit dagboek was onder meer te bekijken of ik Frisch in het Nederlands anders lees dan in het Duits. Of me bij dezelfde passages in de ene taal andere zaken opvielen dan de andere.
Dit bleek niet zo te zijn, ook al omdat de tekst van dit boek vaak zo sterk geconcentreerd is. Zelfs het Nederlands moest langzaam en met zorg gelezen worden, om niet hele stukken te missen. Daardoor heb ik op een gegeven moment alleen nog gekeken hoe bepaalde passages precies in het Duits waren verwoord — dus zonder het Duitstalige origineel van het dagboek nog helemaal te lezen.
Het boeiendst aan dit dagboek vond ik uiteindelijk de minst afgewerkte stukken. De passages waarin Frisch de details optekende die hem misschien later nog eens van nut zouden kunnen zijn in het werk. Zo eindigt het boek met indrukwekkende fragmenten over een verblijf in de Verenigde Staten.
En goed, ja dat verblijf in de VS, en nogal wat van die lastige vragen, zijn ook te lezen als een voorafschaduwing van waar Montauk zich mee bezig houdt.
RSS feeds