Pake Sytse ~ Rink van der Velde
Vroeg ik me ineens af wanneer Catweazle in Nederland werd uitgezonden op televisie. Omdat Rink van der Velde zich in de roman Pake Sytse van een zelfde truc bediende als waarop die kinderserie was gebaseerd.
Man uit vroegere tijd ziet zich plots in een veranderd en nogal druk heden geplaatst. Dat gegeven alleen al biedt tal van kansen om commentaar te leveren op de zeden in de moderne tijd.
Dit is tegenwoordig dan ook een met regelmaat gebruikte trope in de populaire cultuur.
Pake Sytse speelt rond 1975. In de roman komt een man terug in Friesland die daaruit begin jaren dertig was vertrokken. Dat de Afsluitdijk er lag, was nog nieuws voor hem.
Indertijd liet hij alleen wel een gezin in de steek. Een familie met vier kinderen; waarvan de oudste toen net zes of zeven was. En die allang volwassen geworden kinderen zijn er nogal mee aan hun weggeraakte vader plots weer terug te hebben. Als oude man. Dus neigen ze er nogal toe om hem deelgenoot te maken van alle nieuwe welvaart, en hem prompt in een bejaardentehuis weg te stoppen.
Pake Sytse [Grootvader Sytse] wil alleen helemaal niets weten van welke bemoeienis ook. Die zoekt rust. En rust is op dat moment enkel nog te vinden in een natuurgebied, waar hij illegaal een arkje betrekt. Eerst zaten daar schapen in. Hun stront kleeft nog in alle kieren en gaten.
Voor mij woog bij het lezen nu nogal mee hoe slim ik Rink van der Velde in deze roman vele persoonlijke obsessies zag verwerken. Sterker nog, dat hij in deze roman nogal wat clichés bedacht waarop in het latere werk slechts gevarieerd zou worden.
Zo waren de Deelen waar het boek speelt — een regio in het lege midden van Friesland, ten noordwesten van Heerenveen — zijn favoriete gebied. Veel meer dan wat petgaten en een enorme weidsheid daaromheen is daar voor de oppervlakkig kijkende bezoeker van tegenwoordig niet te zien. Maar Van der Velde had ook weet van wat daar zoal leefde, omdat hij er viste en jaagde.
En vooral, hij wist ook wat daar voor de oorlog, in de jaren twintig en dertig aan natuur was. Voordat de boeren drogere landerijen eisten; toen het grondwaterpeil nog veel hoger stond.
Intelligent is ook dat hij vooral de kleinzoons van pake Sytse intens contact laat hebben met deze man en diens grote kennis over de natuur waarin hij leefde. Want, de tijden waren aan het veranderen in de jaren zeventig. Vooruitgang is mooi. Alleen, dat vooruitgang ook met schadelijke neveneffecten komt, zoals vervuiling, en verspilling, drong eerder door bij de jongere generaties, die nog geen verworvenheden te verdedigen hadden, dan bij de oude.
Was het zelfs niet eens ongeloofwaardig dat iemand ruim dertig jaar ergens ver weg op het stille platteland kan doorbrengen zonder daar iets mee te krijgen van de moderne tijd.
Pake Sytse was éen van de eerste Friestalige boeken die ik ooit las. En terughalen wat daarbij precies mijn gedachten als jongetje waren, lukt niet meer; zonder daarover te gaan liegen. Alleen moet dat gedoe rond die oude man me wel geboeid hebben indertijd. Dat ik er toen van genoten heb, is me namelijk wel bijgebleven.
De roman las ook nu heel vlot door — Van der Velde wist me nog altijd nieuwsgierig te maken naar hoe het met die oude man verder zou gaan. Zelfs al verwees hij al opvallend vroeg naar diens jachtgeweer, met een opmerking dat dit betekenis zou krijgen.
Hoogstens valt over Pake Sytse te melden — zoals over nogal wat meer Friese boeken trouwens — hoe jammer het is dat de schrijver zo snel tevreden lijkt te zijn geweest met het resultaat. Te blij was dat er alweer wat lag. Iets meer zelfkritiek had een strakker boek kunnen opleveren. Wat meer ambitie van de auteur, en deze roman had een tijdloze en amusant blijvende aanklacht tegen de onverschilligheid in een welvarende samenleving kunnen zijn geworden; een leesbare variant op Zen and the Art of Motorcycle Maintenance dat in dezelfde periode verscheen.
Maar goed, Rink van der Velde zei ook altijd zijn boeken in een paar weken te hebben geschreven. Tijdens de vakanties van zijn normale werk.
Rink van der Velde, Pake Sytse
215 pagina’s
Friese Pers, 1975
© Boeklog 2005-2019. Alle rechten voorbehouden
2 commentaren
boeklog.info op 6 februari 2016 @ 13:06:55
Er is ook niets van Rink van der Velde dat de vertaling overleeft, vrees ik. Een voorname charme van Pake Sytse is het ouderwetse Fries van de hoofdpersoon, dat dan contrasteert met de hedendaagse taal van zijn kleinzonen; wat in deze tijd van het fonetische Facebook-Fries ook alweer statig en plechtig aandoet.
Talen die allereerst spreektaal zijn, hebben nu eenmaal niet daarnaast nog een breed gelezen literatuur die woorden en uitdrukkingen in levend gebruik houden.
RSS feeds
Hans Valk op 6 februari 2016 @ 12:38:42
“Een leesbare variant op Zen and the Art of Motorcycle Maintenance”. Dat is wel een mooie kwalificatie wat mij betreft. Voor een boek dat zo’n enorme cultstatus heeft verworven is het inderdaad tamelijk onleesbaar.
Maar anderzijds; die onleesbaarheid schijnt een absoluut vereiste te zijn voor cultboek.
Van Rink van der Velde heb ik nooit iets gelezen, maar dat zul je een niet-Fries niet kwalijk nemen, hoop ik.