Verzameld werk 3 ~ Karel van het Reve
Dat een lezer het ene boek van een schrijver boven andere waardeert, is niet heel vreemd. Maar dat in een verzameld werk het ene deel interessanter uitpakt dan het andere is al opmerkelijker. Dat betekent namelijk dat een auteur waarschijnlijk een bloeiperiode heeft gekend in de ogen van de lezer, naast vele wat mindere jaren. Om welke reden ook.
De zeven delen van het Verzameld werk van Karel van het Reve overziend, denk ik dat Deel 4 me het liefst is. Daarin zijn de boeken opgenomen die ik het vaakst herlezen heb. Daarin is de oogst aan tot-dan-toe ongebundeld materiaal bijzonder rijk en overvloedig.
Het minst interesseren me Deel 1 met het jeugdwerk, omdat Van het Reve toen nog moest leren schrijven, en dit Deel 3, dat werk uit de jaren 1969 – 1972 bevat.
Die afkeur is strikt persoonlijk, en heeft niets met de kwaliteit van het opgenomen materiaal te maken. Maar het pamflet Het geloof der Kameraden, dat afrekent met het Communisme als heilsleer, is slechts goed om éen keer kennis van te nemen. Herlezing leverde me een opvallend afstandelijke ervaring op. Al lijkt me de wetenschap wel nuttig dat de vader van Karel van het Reve nog de drukproeven heeft gecorrigeerd, en door dit boek definitief van zijn geloof in het Communisme is afgeraakt.
Ook over de opgenomen boeken Marius wil niet in Joegoslavië wonen en Met twee potten pindakaas naar Moskou heb ik elders op boeklog al geschreven dat ze allereerst een tijdsbeeld tonen.
En als kindje van de Koude oorlog mist de lust om al naar de periode terug te keren, om die eens goed te beschouwen. De aanblik is me nu nog te treurig.
Dus moest Verzameld werk 3 het hebben van de bundel Lenin heeft echt bestaan, en het losse, nooit eerder verzamelde materiaal. Wat onder meer bestaat uit de TV-recensies die Van het Reve in NRC-Handelsblad schreef onder het pseudoniem Henk Broekhuis. Maar waarbij dan het meest memorabele stuk over vertalen gaat — zoals Karel van het Reve in zijn werk toch al de meest nuttige opmerkingen over vertalingen heeft gemaakt die ik ken.
Tegelijk had Van het Reve, met zijn werkgroepjes in Leiden, de luxe om rustig een half jaar te doen over het vernederlandsen van een tekst, zoals de echte vertalers altijd ook hebben aangemerkt. Waar zij in hun corvee elke dag al meer aan woorden moesten kunnen produceren.
Vertalingen kunnen alleen heel erg afdoen aan het origineel, of dat op een vreemde manier bijkleuren. Dus schrijft Karel van het Reve:
Iedere vertaler heeft zijn eigen stijl. Aleida [Schot] is deftig, zal nooit vensterbank schrijven als zij ook raamkozijn tot haar beschikking heeft. Marko [Fondse] is conversationeel, schrijft zijn vertalingen van het eerste tot het laatste woord in het Nederlands. Charles B. [Timmer] gebruikt veel woorden en heeft iets burgerlijks.
Er staat in het origineel laat ons zeggen ‘De Keizer was sigarenfabrikant. Veel geld verdiende hij niet want hij werkte slechts met enkele mensen, had te weinig kapitaal en maakte geen reclame zodat hij niet vooruit kwam in de wereld.’ Aleida zou dat aldus vertalen: ‘De Keizer was een sigarenfabrikant. Hij maakte weinig winst omdat hij maar een enkele arbeider in dienst had, te weinig kapitaal bezat en geen geld aan reclame besteedde, zodat zijn zaak niet tot bloei kwam.’ Marko Fondse zou het zo doen: ‘De Keizer fabriceerde sigaren. Rijk werd hij daar niet mee, want hij had maar een paar lui in dienst, te weinig kapitaal en aan reclame deed hij niet: het bleef modderen.’ Charles B. Timmer: ‘De Keizer was de eigenaar van een sigarenfabriek. Hij maakte niet veel winst, want hij had maar enkele mensen in zijn dienst, bezat te weinig kapitaal en deed niet aan reclame, zodat hij in de zakenwereld op weinig succes kon bogen.’ [924]
Goede pastiches maken dat het origineel nooit meer op dezelfde manier te bekijken is. En dat effect hebben deze twee paragrafen op me. Wat ergerlijk is omdat onder de Russen in mijn kasten toch wel erg veel door Timmer zijn vertaald.
En mede om het getoonde effect wil ik literatuur in de talen die ik lezen kan niet meer in het Nederlands van een ander zien.
RSS feeds