Ondergang van het morgenland ~ Karel van het Reve

► door: A.IJ. van den Berg

Een constante in het werk van Karel van het Reve tot 1989 is zijn idee dat het Communisme geen stand kan houden. Decennia eerder al kende hij niemand in Rusland die er nog in geloofde, behalve de carrièristen.

Het titelstuk in De ondergang van het morgenland dateert uit 1990. Als Van het Reve geen tel triomf toont over het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, maar probeert te begrijpen wat er gebeurt. Om te eindigen met een analyse waarom zo’n rot systeem dan toch vanaf 1917 heeft kunnen werken.

Dat iets, lijkt mij, was ten eerste een ongekende terreur en een tot dusverre niet vertoonde macht van de staat (iedereen is bij de overheid in dienst, iedere kopieerapparaat en iedere vrachtauto is staatseigendom), gecombineerd met het overboord gooien, nu eens in een langzaam, dan weer in een sneller tempo, van politieke, economische, culturele,, ideologische balast – totdat er van de hele lading niets meer over is […] [25-26]

Interessant in deze bundel is ook de lezing ‘Het gelijk van rechts’. Omdat Van het Reve daarin de ware woorden spreekt dat het erom gaat gelijk te hebben:

Gelijk krijgen is iets dat van toevallige omstandigheden afhangt.

Punt daarbij is dat je jouw gelijk wel moet kunnen uiten, ook al vindt verder niemand in het land hetzelfde.

Want, toen De Muur eenmaal gevallen was, wist iedereen ineens zeker hoe slecht dat Communisme was geweest. Terwijl voordien tal van Nederlandse instituten gecollaboreerd hebben met Communistische landen, bijvoorbeeld door daden van hun inwoners aan te geven bij de autoriteiten, zonder dat daar enige reden voor was.

En het is om zulke ideeën dat Karel van het Reve leesbaar is, en zo herleesbaar blijft. Het gaat er niet alleen om de principes achter iets te tonen, van belang is evenzeer om te laten zien hoe makkelijk mensen zulke kernwaarden negeren.

Verder is De ondergang van het morgenland wel een standaardbundel uit de late periode van Karel van het Reve. Zelfs de boekbesprekingen die hij schreef, zijn vaak gevuld met persoonlijke herinneringen. Veel nieuws hoeft de lezer niet te verwachten. Maar voor de liefhebber van dit werk maakt juist dat niet uit.