‘Little Book of Comforts and Gripes’ ~ Hans Koning

Hans Koning [1921 – 2007] interesseerde me ooit genoeg om al zijn in het Nederlands gepubliceerde werk te willen verzamelen. Dit was ruim voor de handel op internet ontstond, en het ook mogelijk werd de oorspronkelijk Engelstalige boeken te kopen.

Koning, geboren Koningsberger, is namelijk éen van de zeer weinige Nederlandse schrijvers die zijn moedertaal verruilde voor het Engels, en in die taal successen oogste. Zij het dan dat zijn enige grote bestseller een nogal kritisch boek over Columbus was — een non-fictie werk — terwijl Koning juist zo veel romans heeft geschreven. Maar daar zijn dan wel weer enkele van verfilmd.

Aan die romans valt overigens ook het engagement van de auteur op. Maar dat heb ik altijd wel een prettig soort kleuring gevonden. Als een auteur zich tegen machtsmisbruik keert, en voor fatsoen uitspreekt, lijkt me daar weinig mis mee; mits het niet drammerig wordt. Maar Koning’s boeken hebben nu juist altijd een heel menselijke maat.

En toch verdween mijn belangstelling voor dat werk op een gegeven moment. Lezers houden nu eenmaal telkens honger naar iets nieuws, om het oude vervolgens uit het oog te verliezen.

Ik heb Koning’s dood in 2007 ook niet eens gememoreerd, op éen van mijn weblogs.

Maar goed, ik struikelde vrij toevallig weer eens over zijn naam. Zocht op wat er online over hem te vinden was. Vond een website. Las ruim na dato de aan hem gewijde in memoriams. En kwam ook dit kleine boekje tegen, met uitspraken van Koning, over het leven en over de kunst.

Waaruit in de obituaries trouwens nog gul was geput.

En dan is het heel niet vervelend die 63 pagina’s even door te nemen, en na te gaan wat ik ook alweer van hem had, en misschien nog moet proberen te krijgen.

* NB: ik las de online-versie van dit boek

Hans Koning’s ‘Little Book of Comforts and Gripes’
63 pagina’s
zp, 2000

1968 ~ Hans Koning

Mijn plan was oorspronkelijk om eerst alle fictie van Hans Koning te lezen, en dan nog eens te kijken of er iets in zijn overige werk aantrekkelijk leek.

Maar toen las ik achter elkaar twee romans die op verschillende punten sterk op elkaar leken, en toch éen duidelijk verschil hadden. An American Romance uit 1960, en America Made Me, uit 1979. En daarmee werd interessant wat er tussen het schrijven van beide boeken gebeurd was. En toen leek me dat de memoires in Nineteen Sixty-Eight veel duidelijk konden maken.

Hans Koning noemt in dit boek 1968 het belangrijkste jaar uit zijn leven. Terwijl hij toch ook gewoon in Nederland woonde, toen de Duitsers dit bezette. En hij wat later uit deze bezetting wegvluchtte.

Maar 1968 was het jaar van een fundamentele kentering wereldwijd voor hem. De burgerrechtenbeweging in de VS bereikte eindelijk iets. Het verzet tegen de oorlog in Vietnam kreeg voor het eerst massa. En dan waren er al die ontwikkelingen in Europa nog, zoals in Parijs, of Tsjecho-Slowakije.

En, er veranderde iets bij de autoriteiten, als Koning weer eens gearresteerd was, omdat hij ergens had gestaan; deel uitmakend van een protest. Begonnen die zich te schamen, of was dit inbeelding?

Die arrestaties waren overigens de reden dat Hans Koning zijn naam uiteindelijk inkortte. Geboren als Hans Koningsberger, werd die achternaam door de Amerikaanse autoriteiten steevast verkeerd opgeschreven. Meestal verduitst. En die bureaucratische slordigheid maakte Koning dan weer verdacht, omdat hij telkens van naam zou veranderen.

Op boeklog is eerder aandacht besteed aan 1968: bij het gelijknamige boek van Mark Kurlansky. En die titel viel me toen nogal tegen, omdat Kurlansky de ontwikkelingen van buitenaf beschreef.

De Nineteen Sixty-Eight van Hans Koning is een sterk persoonlijk boek. En daarmee gekleurd, omdat Koning zijn hele leven fatsoenlijk links is gebleven; zonder zich daarbij aan een politieke partij te binden. Hij leek me nogal anti-autoritair. Maar die persoonlijke invalshoek, en de bijbehorende emotie, maakte voor mij nu eindelijk eens begrijpelijk wat er zo magisch was aan dat jaar.

En nog afgezien daarvan, is dit boek sterk in Koning’s waarnemingen en uitspraken over hoe de media de publieke opinies sturen. Al was het maar omdat in 1968 geen krant durfde af te drukken wat drie jaar later ineens voor dezelfde journalisten de waarheid zou worden.

Of dan was er nog Koning’s heldere weerlegging dat de auteurs die nog altijd de helden van de jaren zestig lijken, als Tom Wolfe en Norman Mailer, werkelijk geen idee hadden van wat er toen echt speelde.

Hans Koning, Nineteen Sixty-Eight
A Personal Report
194 pagina’s
W.W. Norton and Company, 1987

Affair ~ Hans Koning

The Affair is de roman waarmee Hans Koning debuteerde. In de VS. Bij de prestigieuze uitgever Alfred A. Knopf, die het boek eigenlijk niets vond. Waarbij niet hielp dat het een onverwacht succes werd. Koning nam daarop beledigd afscheid van Knopf, en kreeg daar later toch wel wat spijt van.

The Affair is éen van de opvallendste oorlogromans die ik ooit van een Nederlandse schrijver las. Zelfs al schreef Koning het boek dan in het Engels; en zou hij zich later tot Amerikaan laten naturaliseren. Dit komt doordat die oorlog slechts met nadruk op de achtergrond aanwezig is. Het boek speelt zich namelijk af in Zwitserland. En die keuze scheelt meteen al een hoop standaardgezeur over wrede Nazi’s, en al die andere tot cliché geworden slachtofferpraat uit de Nederlandse oorlogslitteratuur.

Hoofdpersoon is de jonge Nederlandse student Anthoni. Die strandde in Zürich, nadat een poging om uit bezet Nederland naar Engeland te reizen, en daar dienst te nemen, spaak liep in Vichy-Frankrijk. Vechten wil Anthoni nog steeds. Maar hij is voor alles afhankelijk geworden van het plaatselijke puikje van het Nederlandse diplomatencorps. Dat leent hem maandelijks een bedragje om van te leven. Die zal de tocht en de groep organiseren waarmee hij zich eindelijk bij de geallieerde strijdkrachten zou kunnen voegen.

Dus moet Anthoni wachten, en desnoods maar studeren. Zelfs als in juni 1944 de landing in Normandië plaatsvindt.

Als hij korte tijd daarna wordt opgeroepen, is dat slechts om enkele maanden landdienst te doen, bij een Zwitserse boer.

Het is alleen al door de invulling met zulke details, en alle couleur locale, die vaak nieuw was voor mij, dat dit boek al zeer lezenwaardig werd. Speelde daar nog de liefdesaffaire uit de titel bij mee. Die eruit bestaat dat Anthoni een relatie krijgt met een vrijgevochten schilderes. Catherine. Waarbij de trots haar gekregen te hebben, op den duur weleens ingewisseld wordt voor de wrevel dat hij niet de enige man in haar leven is.

Die affaire dampt…

Hans Koning, The Affair
189 pagina’s
Penguin Books 1975, oorspronkelijk 1958

America Made Me ~ Hans Koning

Vond ik de titels An American Romance, uit 1960, en America Made Me al erg op elkaar lijken, bleken beide romans ook nog een zelfde verhaal te vertellen. Tenminste… Het liefdesverhaal in de eerste helft van America Made Me komt tot in detail zo overeen met het boek dat Hans Koning al twintig jaar daarvoor schreef — met een gesettelde vrouw in New York die zich uit verliefdheid ontfermt over een wat losgeslagen man — dat ik autobiografische invloeden begin te vermoeden.

De tweede helft van America Made Me is dan weer volkomen anders, en gekleurd door de tijd en de omstandigheden waarin het geschreven werd.

Ik kon aan het eerder gelezen An American Romance niet zo waarderen dat er geen verhaal was naast de romance, maar deze latere roman biedt die extra lijn wel. Daarmee werd de mannelijke hoofdpersoon ook sympathieker, zelfs al is het nog altijd niet iemand die weet wat hij wil. Alleen waren er in de jaren zestig en zeventig zo veel meer mensen als hij. En er was ook een Amerikaanse regering die wel van alles deed en wilde, en zo allerlei zaken uitspookte waar goed tegen te protesteren viel.

De hoofdpersoon in dit boek drijft zo min of meer naar de georganiseerde anti-Vietnam-beweging toe. En daarmee arrestaties. En vervolgens gevangenisstraf.

Hans Koning was zelf actief tegen deze oorlog, en heeft onder meer de organisatie ‘Resist’ helpen oprichten in Boston, waar ook Noam Chomsky aan gelieerd was. Nogal nadrukkelijk staat achterin dat Koning tot 1981 ‘in een zelf verkozen ballingschap’ in Londen verbleef. Politiek gezien een duidelijk statement. Maar tegelijk nogal merkwaardig, omdat Koning, tot hij in 1978 Amerikaan werd, een Nederlander was, die zo bezien al heel lang naar eigen keuze buiten zijn geboorteland toehield.

Werd dit boek, met zijn wat tobberige hoofdpersoon, en vele tegen het dagboek aanhangende passages, daarmee een geslaagde roman?

Voor mij niet per se, maar ik denk ook dat America Made Me niet mijn vanzelfsprekendheden aanvalt. Zoals ik het boek las, stelt het terloops vragen over hoe sommige zaken in de VS zijn georganiseerd. Of juist niet zijn georganiseerd.

Het ontbrak er nog maar aan, gezien het huidige debat daar, dat Hans Koning het ontbreken van een normale ziektekostenverzekering voor zovelen signaleerde. Bij wijze van spreken.

Telt voor mij ook mee dat Koning twee jaar later een vergelijkbaar probleem, en dezelfde morele keuze waarvoor een individu kan komen te staan, in een veel origineler boek verwerkte. The Kleber Flight was al mijn favoriete roman van deze schrijver, maar wordt dat steeds meer.

Hans Koning, America Made Me
143 pagina’s
Thunder’s Mouth Press 1983, oorspronkelijk 1979

American Romance ~ Hans Koning

De tweede Engelstalige roman van Hans Koning is niet zijn meest memorabele. Voor mij dan. Voor anderen was juist dit boek reden om al zijn werk hernieuwd uit te geven.

En het boek is zo meteen wel vijftig jaar oud. Zo bezien, maakte het een opvallend vitale en haast tijdloze indruk. Op éen pijnlijk detail na dan, dat ik hier niet kan verraden, omdat mijn kennis hierover het boek vooraf wat verpestte.

An American Romance biedt wat de titel zegt: De opkomst en ondergang van een relatie tussen twee jonge Amerikanen. Waarbij de fout waarschijnlijk het meest bij de man lag. Omdat hij de vreemdeling was, die zonder een cent in New York aankwam, en in haar zijn anker vond. Dat zij al een leven had, was daarbij maar lastig.

En Koning was er altijd erg goed in om een liefde geloofwaardig te beschrijven, zo valt me steeds sterker op.

Het is alleen zo jammer dat dit boek zo weinig meer heeft te bieden dan dat; hoe levend het ook is, tot op tweederde van het verhaal. Koning’s doorgaans zo spaarzame stijl van schrijven maakt dit boek bijvoorbeeld geen tijdsdocument. En Koning’s vlotte manier van vertellen staat verdere introspectie bij de personages in de weg.

Andere boeken uit zijn beginperiode, zoals The Affair, of A Walk With Love and Death, bevatten ook een opvallende liefdesaffaire. Daarover is eveneens te zeggen dat die liefde telkens gedoemd was. Maar dit valt alleen niet direct op, omdat die boeken daarnaast nog zo veel meer aan verhaal bevatten.

Hier ontbreekt een interessante tweede vertellijn.

Hans Koning, An American Romance
144 pagina’s
Allison & Busby 1989, oorspronkelijk 1960

De Witt’s War ~ Hans Koning

Opnieuw een boek over de Tweede Wereldoorlog, met een grotendeels verzonnen plot. Mag dit dan wel? Ook al kan het literair gezien voor velen waarschijnlijk nog niet in de schaduw staan van Sebald’s Austerlitz?

Ja.

Hans Koning [1921 – 2007] heeft die oorlog in verschillende hoedanigheden meegemaakt. Als inwoner van bezet Nederland, actief als verzetsman, als illegaal onderweg naar de vrije wereld, als student in het neutrale Zwitserland, en vervolgens als sergeant in het Britse leger.

Maar veel meer nog dan dat curriculum weegt mee dat, in deze zo prettig doordenderende roman, tegelijk wordt geschreven over hoe de Nederlanders reageerden op de Duitse bezetting. En zich schoorvoetend aanpasten. In die tekening van de tijd wijkt het al opvallend van de standaard af.

Hoofdpersoon van dit boek is Jerome De Witt, die in de Nederlandse vertaling vast wel Jeroen zal heten, of zoiets. De Witt is een man van tegen de veertig, en burgemeester in oorlogstijd, in de kleine gemeente Amsteldijk. Begin 1941 breekt de tijd aan dat hij maatregelen moet nemen die tegen zijn geweten ingaan.

Maar eerst wordt er iemand in zijn gemeente vermoord. En vervolgens diens vrouw. En plots moet De Witt, die ook het plaatselijke hoofd van de politie is, zich allerlei zaken afvragen.

Hij komt dan onregelmatigheden op de beurs op het spoor, die grote gevolgen voor de hele oorlog kunnen hebben. Hans Koning weet met die gegevens toch ook fijntjes het historische feit in zijn verhaal te weven dat de geallieerden nooit de fabrieken in Duitsland bombardeerden die gedeeltelijk in Britse handen waren. Oorlogen zijn smerig.

In dit geval gaat het om het bezit van bijvoorbeeld de olie en rubber in Ons Indië.

Wat Koning heel knap doet, is om De Witt langzaam van een wat passieve bureaucraat tot een actief handelende verzetsman te veranderen. Er daarbij tegelijk voor wakend om van hem een held te maken. De Witt klungelt en blundert telkens behoorlijk.

Maar dit deed iedereen.

En de grote ironie van dit boek is natuurlijk dat het zich geheel in 1941 afspeelt, en de gebeurtenissen in de wereld daarna de betekenis van dit verhaal nog zo zouden wijzigen. Maar Hans Koning lijkt me een te groot vakman om dat niet beseft te hebben.

Hans Koning, De Witt’s War
252 pagina’s
Allison & Busby 1989, oorspronkelijk 1983

Death of a Schoolboy ~ Hans Koning

Hoofdpersoon van deze roman is Gavrilo Princip [1894 – 1918]. En dit betekent, voor iedereen met een beetje historische kennis, dat een groot deel van het verhaal meteen al bekend is. Er gaan die revolverschoten vallen, waarmee de aartshertog Franz Ferdinand van Oostenrijk en zijn vrouw gedood werden. Vraag is hoogstens nog wanneer.

Dus resten mij vooraf aan het lezen eigenlijk maar twee andere vragen over dit boek. Had Koning nog iets verrassends van dit verhaal weten te maken? Ik bedoel, noem een speelfilm Titanic en het is duidelijk dat er een grote boot in gaat zinken. Dus moest er een tragische liefdesgeschiedenis aan dat verhaal worden toegevoegd, om een film te krijgen.

En ook vroeg ik me af waarom Hans Koning per se historische fictie wilde schrijven over deze ene geschiedenis.

Het antwoord op die laatste vraag gaf hij in een kleine toelichting op de flap van het kaft. Princip’s verhaal zou een universeel verhaal zijn, dat ook nu nog in vele landen te vertellen is.

Maar tegenwoordig zijn mensen zelfs bereid zichzelf op te blazen, om de omstanders te treffen. Koning leefde wat dit betreft in een onschuldiger tijd, hoe vreemd dat ook is om te zeggen voor iemand die de Nazi-bezetting meemaakte, en zo fel protesteerde tegen de oorlog in Vietnam.

Enfin, universeel is het gegeven wel als Koning daarmee bedoelde dat de bezetting van welk land ook door een grotere macht protest oplevert. Ging het in Koning’s tijd eerst om de Duitse bezetting, en later om dat Vietnam. Gold voor Princip dat de annexatie van Bosnië-Herzegovina door Oostenrijk-Hongarije in 1908 niet te verteren was.

Zijn dodelijke schoten vielen op bladzijde 117 van de 187 in deze roman.

En Gavrilo Princip had vervolgens zichzelf willen doden, maar het gif dat hij had was te oud. En zijn revolver werd hem afgepakt. Dus werd hij berecht, waarbij vanwege zijn leeftijd gold — hij was nog net geen twintig — dat hij niet onder het volwassenenrecht viel, en dus niet ter dood kon worden gebracht.

Dus lieten ze hem wegrotten in een gevangenis te Theresiënstadt, waarbij Princip nog bijna de Eerste Wereldoorlog overleefde ook; de verschrikkelijke keten van gebeurtenissen die volgde op zijn daad.

Maar, dit verhaal kende ik allemaal al, in grote lijnen. En dan voegt de romanvorm daar toch weinig aan toe. Zelfs al schreef Hans Koning het verhaal van Princip mooi geserreerd op. En zelfs al was me duidelijk waarom hij dit verhaal wou vertellen.

Het bleef toch of ik een kleurplaat zag worden ingevuld — dat de tekening al voorgedrukt was, en bij de invulling een net wat te beperkt palet werd gehanteerd, door een gebrek aan iets anders dan kleurpotlood.

Hans Koning, Death of a Schoolboy
187 pagina’s
Harcourt Brace Jovanovich, 1974

I Know What I’m Doing ~ Hans Koning

Ik doe deze maanden mijn best om alle fictie van Hans Koning te lezen, maar was daar toch nooit aan begonnen als dit de eerste roman uit de cyclus was geweest.

I Know What I’m Doing begint weliswaar veelbelovend, maar strandt heel atypisch ergens halverwege, om dan nooit meer in beweging te komen. Zelfs al blijft het even vlot geschreven. Dit boek telt liefst 81 hoofdstukken, op 154 bladzijden.

De roman gaat over een Britse vrouw van negentien — die in het verhaal nooit een naam krijgt. Ze ontvlucht de benauwdheid van haar land, haar minnaar, en de situatie thuis met een vervelende stiefvader, en reist aan het begin van de jaren zestig naar de VS. Daar settelt ze zich redelijk snel in New York, in secretaressewerk, en begint ze zichzelf te ontdekken. Onder meer door nogal wat relaties met mannen aan te knopen.

Tot zo ver niets aan de hand. De hoofdpersoon komt krachtig en zelfstandig over. Ze neemt weleens een foute beslissing, maar dat doet iedereen. En de schrijver weet via haar zo nu en dan aardige observaties te maken over het leven in de VS.

Dan komt er een man in haar leven. Een getrouwde man, en een belangrijke cliënt van haar werkgever. En dan stokt het boek.

Even lijkt het nog goed te komen, als ze met een collegaatje van kantoor een auto koopt en dwars door Amerika naar Californië rijdt. Maar ook in Los Angeles is er weer een man die haar wil. Uiteindelijk draait dan het hele boek nog maar om de vraag of ze huisvrouwtje wil worden bij die ene, of bij de andere man.

En waar het boek me eerst ontstellend vlot en open leek voor een tekst uit het begin van de jaren zestig, wordt het ineens een haast traditioneel vrouwenboek. Bouquetreeks-kitsch. Dat is jammer.

Hans Koning, I Know What I’m Doing
156 pagina’s
Penguin Books 1975, oorspronkelijk 1964

Kleber Flight ~ Hans Koning

Vermoedelijk is De solovlucht het eerste boek dat ik ooit van Hans Koning heb gelezen. En dit kwam dan ongetwijfeld alleen omdat er vliegtuigen op het boekomslag stonden afgebeeld.

Maar na die eerste wilde ik ze allemaal lezen. En hebben ook, om later nog eens te kunnen lezen. Is er alleen niet heel veel vertaald uit dat oeuvre.

Koning was éen van de weinige schrijvers die mij hetzelfde leesplezier zorgde als bijvoorbeeld Nevil Shute me altijd bracht. En de bijbehorende zekerheid dat zo’n boek me even totaal in beslag zou nemen, omdat het eerst helemaal uit moest, voor ik iets anders kon doen.

Zit er in de boeken van Hans Koning ook altijd iets recalcitrants. Wat me als tiener enorm aansprak, en voor mij toch wel degelijk een kwaliteit is gebleven om schrijvers op te blijven beoordelen.

De solovlucht heb ik altijd zijn beste roman gevonden. Maar misschien kwam dit enkel omdat een positieve eerste kennismaking gauw een blijvende indruk maakt. Daarom leek het me goed ook het Engelstalige origineel eens te lezen. The Kleber Flight.

En opnieuw vond ik dit een uiterst leesbare roman. Dit boek klopt helemaal, op een bepaalde manier. De plot wordt ook zeer snel en vakkundig opgezet. Er stapt een intrigerende vrouw binnen in het saaie leven van vliegschoolconcierge David Lum, die hem met raadsels en een dure erfenis opzadelt als ze tijdens haar eerste solovlucht plots met vliegtuig en al verdwijnt.

Het kost Lum vervolgens geruime tijd om antwoorden te krijgen op de vragen die hij heeft; en dat weerspiegelt zijn passieve aard wel mooi.

Pas op het allerlaatst neemt hij de beslissing om zelf een daad te stellen. Maar misschien is dat slechts, omdat het dan allemaal niet meer uitmaakt.

Hans Koning was drager van het Nederlandse verzetkruis. En in deze roman zitten zo mooi die beide kanten van welk soort van maatschappelijk verzet ook. Ja, het is soms nodig om in de contramine te gaan tegen de status quo, als daar bijzonder kwalijke kanten aan zitten. Maar tegelijk kan die keuze tot activiteit ook de verzetplegers vernietigen; helemaal als de vijand de maatschappelijke orde mee heeft.

Hans Koning, The Kleber Flight
216 pagina’s
Allison & Bushby 1989, oorspronkelijk 1981
 
Hans Koning, De solovlucht
200 pagina’s
Van Gennep, 1983
vertaling door Tineke Funhoff van: The Kleber Flight, 1981

Petersburg-Cannes Express ~ Hans Koning

Een schrijver kan om dezelfde redenen vervelend worden als die hem ooit goed maakten. Mijn idee om alle romans van Hans Koning in korte tijd te lezen, stuitte op het bezwaar dat hij al snel wat voorspelbaar werd. Goh, alweer kwam er een man in het boek voor met hoge idealen, die zonder geld zat, en daarom voortdurend moest improviseren om zijn doel te bereiken.

En dan is die man telkens wel anders, of de omstandigheden waarin hij leeft, maar dan maakt het plot steeds gebruik van vergelijkbare trucs om de ontwikkeling van het verhaal voort te stuwen. Dat boeit dan niet zo.

Daar kan een lezer op uitgekeken raken.

In The Petersburg-Cannes Express is de man zonder thuisadres ditmaal een socialist, waarvan niemand weet hij wel een echte Rus is. Hij heet Tolcheff. Het jaar is 1900.

Tolcheff moet naar Frankrijk. Daar zit een Russische vrouw in de gevangenis, die dreigt te worden uitgeleverd. In plaats van slechts een jaar gevangenisstraf te moeten doorstaan, zal ze dan veel harder worden gestraft. Rusland wil een voorbeeld stellen, want de vrouw heeft in Cannes wel een Russische rechter neergeschoten; omdat deze haar onschuldige broer naar de werkkampen had gestuurd.

Middel om die uitlevering te voorkomen, is een hoge Russische ambtenaar. Draskovich. Die wordt daartoe onderweg in de trein van Petersburg naar Cannes gegijzeld. Tolcheff krijgt daarbij hulp van schone Anna.

Charmant aan het boek is de knulligheid in de uitvoering van de plannen waarmee Tolcheff en Anna denken hun doelen te verwezenlijken.

Minder boeiend is het verblijf in die trein, dat duurt tot een heel eind over de helft van het boek.

Knap is dan weer de ontknoping. Omdat het verhaal dan een paar keer helemaal van perspectief verandert.

Het was ook dat deze roman in de laatste vijftig pagina’s nog zo veel vaart kreeg, en de schrijver me een paar keer goed wist te verrassen. Anders had ik het hiermee wel voorlopig voor gezien gehouden, met die Hans Koning.

Hans Koning, The Petersburg-Cannes Express
190 pagina’s
Sphere Books 1980, oorspronkelijk 1975

Pursuit of a Woman on the Hinge of History ~ Hans Koning

De romans van Hans Koning delen een aantal opvallende kenmerken. Zo hebben ze doorgaans talloze hoofdstukken, omdat een hoofdstuk meestal maar enkele pagina’s telt. Koning schreef ook erg geconcentreerd; er staat geen woord te veel in zijn boeken.

Opvallend is zelfs dat Pursuit of a Woman on the Hinge of History met 206 pagina’s aan de lange kant is, vergeleken met de rest van zijn fictie.

Verder hebben de romans altijd een wat zoekende en recalcitrante hoofdpersoon, die zich op zijn of haar gang gauw eens buiten de gebaande paden begeeft. Niet zelden worden de daden daarbij gestuurd door geldgebrek, of een ander accuut probleem.

Ik vind dit allemaal zeer te prijzen. Alleen is er dan dit boek, dat precies al deze kenmerken heeft. En dat nu net de karakteristiek miste die Koning doorgaans zo’n aantrekkelijke schrijver maakt. Het kostte me aanzienlijke moeite om door te blijven lezen in dit boek, terwijl dat bij de andere romans nooit enig probleem was.

Dit kwam omdat Hans Koning ditmaal zo weinig concreet was over sommige zaken. Dat maakte de ik-figuur nogal vaag, en onbetrouwbaar. Maakte hij wel mee wat hij meemaakte? Tegelijk wordt het boek ook weleens verteld vanuit de derde persoon.

Hoofdpersoon is ene Lucas. Een Amerikaan van begin veertig, waarvan in het boek nooit duidelijk wordt of Lucas zijn voor- of achternaam is. Als er geïnformeerd wordt, noemt hij ook nooit dezelfde achternaam. Lucas bevindt zich aan het begin van het boek op vakantie in een oud Spaans hotel, en raakt bij een etentje in een restaurant verderop diep onder de indruk van een vrouw; zonder haar overigens te spreken. Die emotie moet ongelooflijk sterk zijn geweest, want vervolgens is het hele boek een zoektocht naar deze ene vrouw. Die dan verloopt via de man waarmee ze was. Dat blijkt een Duitse miljardair te zijn.

Lucas bezit als het boek begint al nauwelijks geld meer, maar heeft er desondanks alles voor over haar te vinden; tot aan het opgeven van zijn bestaande leven toe. Wordt na vele omzwervingen zelfs lid van een door Basken geleide ondergrondse, en krijgt uiteindelijk in de VS de doodstraf opgelegd wegens ontvoering en moord.

Maar wat is er toch waar in dat verhaal, en wat niet? Door Lucas’ geschiedenis is een sprookje geweven, waarin alles beter wordt als wij terugkeren naar een door vrouwen geleide samenleving. De vrouw waar Lucas achteraan jaagt, lijkt ook goed te willen gaan doen, met het geld van die miljardair.

En toch was vrijwel alleen aardig om te lezen hoe Lucas zich weer eens redde, als hij zich in de penarie had gewerkt.

Hans Koning, Pursuit of a Woman on the Hinge of History
206 pagina’s
Lumen Editions, 1997

Revolutionary ~ Hans Koningsberger

Koning was een schrijver die slechts éen verhaal te vertellen had. Zo veel is wel duidelijk nu ik het grootste deel van zijn fictie las. En dit verhaal krijgt in de ene roman beter vorm dan in de andere.

The Revolutionary is in die reeks vooral opmerkelijk door het open einde. Gaat onze revolutionair doden, of gebeurt dit niet? En misschien heeft ook het jaar betekenis waarin het boek werd uitgegeven. Veel blijft namelijk ongewis in het verhaal.

De hoofdpersoon heet nooit meer dan A.. Het land of de stad waarin hij woont, krijgt nooit een naam. Al wordt er met francs betaalt, en zijn er herinneringen aan de revolutie van 1848 — alleen was dat in heel Europa een roerig jaar.

Door de verwijzingen naar de dapperheid, vooral van de vrouwen, in Rusland, tijdens de opstanden daar, is de enige zekerheid dat het verhaal zich niet onder Russen afspeelt.

Dus dringt zich onwillekeurig de vergelijking op dat in de VS, waar Koning woonde, er in het jaar van publicatie ook een stevige protestbeweging was, tegen van alles. Daarin zullen ook mannen actief zijn geweest als A., die de revolutionaire beweging waarin hij zat te gezapig vond, en hardere actie wenste.

Net zo verwijderden autoriteiten in de VS onruststokers van de universiteiten, waardoor die hun vrijstelling voor de militaire dienst verloren. Zoals met A. gebeurt, in dit boek. Zij het dat bij hem het leger diende om opstandige arbeiders te bestrijden.

Dus lijkt dit boek ook een allegorie te zijn, over de twijfels die eenieder bevangen, of de moeilijkheden die hij ontmoet, als hij zich tegen de status quo keert.

Opvallend genoeg vielen me ditmaal bij het lezen ineens de overeenkomsten op tussen Koning en een auteur als Coetzee. Beide zijn meesters van efficiëntie, mede door hun spaarzame taalgebruik. Beide isoleren hun hoofdpersoon, en dwingen hem tot een reactie. Koning is vriendelijker voor de lezer, doordat hij meestal een liefdesgeschiedenis door zijn vertelling mengt. Als Coetzee liefde in het verhaal brengt, wordt ook die een strijdtoneel.

En goed, Koning heeft altijd een hoofdpersoon die op een gegeven moment zonder geld zit, en dan moet improviseren. Die zit vast in dat ene stramien. Van Nobelprijs-niveau is hij niet. En doordat ik te goed kon voorspellen wat er zou gebeuren, vanuit mijn kennis over zijn oeuvre, was deze roman voor mij minder interessant als voor een meer onbevangen lezer.

Dit boek is overigens ook ooit nog eens verfilmd.

* Lees hier waarom Hans Koningsberger zijn naam veranderde in Hans Koning

Hans Koningsberger, The Revolutionary
173 pagina’s
Penguin Books 1970, oorspronkelijk 1968

Walk With Love and Death ~ Hans Koning

Stel, ik moest de kwaliteiten van Hans Koning als schrijver samenvatten. Dan is éen kwalificatie dat hij me moeiteloos boeken laat lezen die spelen in periodes waarover ik liever niet lees.

Zijn fascinatie met de Tweede Wereldoorlog is de mijne niet. Maar dit bezwaar komt vooral omdat die periode me traditioneel iets te makkelijk door schrijvers als decor is gebruikt. Anders dan hen geloof ik Koning wel.

A Walk With Love and Death speelt zich af in een veertiende-eeuws Frankrijk. Het opent met de zin:

In the spring of that year, 1358, the peasants of northern France did not sow their fields any more.

En daarmee belandt de lezer meteen in éen van de droefste periodes uit de menselijke geschiedenis. De Honderdjarige Oorlog woedde al ruim twintig jaar. Pestepidemieën hadden de bevolking gedecimeerd. 1358 was bovendien het jaar van de eerste ‘Jacquerie’; de opstand van de boeren en horigen tegen hun landheren. Omdat die te veel pacht eisten, en tegelijkertijd onvoldoende bescherming boden tegen rondzwervende huursoldaten en ander rauw volk.

Nog afgezien van mijn standaardbezwaren tegen historische romans — steevast bevolkt met veel te moderne mensen, om nog maar te zwijgen over alle andere anachronismen — is 1358 niet per se een jaar waar ik meer over wil weten.

Ik zoek voor mijn ontspanning de ellende toch liever niet zo direct op.

En toch lukt het Hans Koning vrij moeiteloos me deze tijd door te leiden. Wat misschien alleen kan door zijn roman van een sprankelende liefdesgeschiedenis te voorzien. Goed, dan is die romance misschien alleen memorabel door het contrast met alle dood en verderf om het liefdespaar heen. En daarmee ook door de doem die ligt op alles wat zij doen.

Maar zulke kwaliteiten in een boek acht ik hoog. En dat er ook wel wat op deze roman is aan te merken, zal dan wel.

Hans Koning, A Walk With Love and Death
148 pagina’s
NewSouth Books 2002, oorspronkelijk 1961

Writers on Writing ~ John Darnton (intr.)

Schrijvers die het over hun vak hebben, had ik daar laatst niet al een haast onafzienbare reeks interviews over doorgenomen? Dat klopt, maar deze essays uit The New York Times waren ook heel prettig om te lezen. Zelfs al hebben ze de pretentie niet de schrijvers te portretteren, laat staan zijn of haar oeuvre te duiden. Dit zijn gewoon aangenaam korte stukken, elk van rond de 1.800 woorden, waarin ervaren auteurs het over éen of twee aspecten van hun vak hebben.

Ik bedoel, net zo makkelijk had ik een boek gelezen dat ‘Loodgieters over loodgieten’ heette, of ‘Ambulancebroeders over ongelukken’. Maar schrijvers hebben nu eenmaal het voordeel gewend te zijn voor een publiek te werken, en zullen enige moeite doen de lezer niet te vervelen.

Verder is het moeilijk iets algemeens te zeggen over de uitspraken die ze doen. Behalve dan dat het me niet verbazen zou dat dit boek, en het tweede deel, ergens als lesmateriaal zou dienen voor een cursus ‘creative writing’. Terwijl dit toch geen kookboek is, met uitgewerkte voorbeelden. De recepten waarmee enkele schrijvers ooit succes kregen, leveren niet automatisch een ander iets pruimbaars op.

Niettemin:

artists are a lot like gangsters. They both know that the official version, the one everyone else believes, is a lie.

Russell Banks

I can’t remember how many times I advised students to stop writing the sunny hours and write from where it hurts: “No one wants to read polite. It puts them to sleep.”

Anne Bernays

Some of the most thoughtful if not ingenious criticism written today is written by critics of film who, often as not, address themselves to work that is hardly worth their attention. The most meretricious or foolish movie will elicit a cogent analysis. Why? It may be a film’s auspices that obligate the critics. But it may be that, however unconsciously, they mean to reaffirm or defend print culture by subjecting the nonliterate filmgoing experience, good or bad, to the extensions of syntactical thought.

E.L. Doctorow

Most writers write too much. Some writers write way too much, gauged by the quality of their accumulated oeuvre.

Richard Ford

I keep aiming toward that novel that is just that, a true novel, but a novel for our time, dealing with an essential theme and an essential message in a subterranean, carefully hidden way, a message like a snake in the grass, as Trollope put it. There’ll be no boy meets tractor, nor even a professor meets sophomore.

Hans Koning

For the past 30 years the greatest novelists writing in English have been genre writers: John le Carré, George Higgins and Patrick O’Brian.

David Mamet

to write is to practice, with particular intensity and attentiveness, the art of reading. You write in order to read what you’ve written and see if it’s O.K. and, since of course it never is, to rewrite it ? once, twice, as many times as it takes to get it to be something you can bear to reread. You are your own first, maybe severest, reader. “To write is to sit in judgment on oneself,” Ibsen inscribed on the flyleaf of one of his books. Hard to imagine writing without rereading.

Susan Sontag

* NB: de tekst van al deze essays, en nog enkele meer, staat ook online

Writers on Writing
Collected Essays from The New York Times
Introduction by John Darnton
268 pagina’s
Henry Holt and Company, 2001

** in dit boek zijn de essays opgenomen van:
[gelinkte namen verwijzen naar auteurs die al eens geboeklogd zijn]

Zeeland ~ Hans Koning

Hans Koning wist geen Nederlandse uitgever meer te vinden voor Zeeland, en dat is jammer. Niet dat ik deze roman nu de beste vond ooit van Koning gelezen. Maar het publiek hier is zo wel een pakkend boek onthouden, met bijvoorbeeld op het laatst opvallende details over de strijd om Walcheren, in 1944.

Ik wilde het lezen omdat Hans Koning er nogal wat eigen ervaringen in zou hebben verwerkt uit de Tweede Wereldoorlog. Hoe hij via Spanje in Engeland terechtkwam bijvoorbeeld. En waar hij vervolgens streed, als éen van de jongste sergeants bij de Britse commando’s.

Maar, de vraag wat of echt beleefd was, en wat niet, kwam bij het lezen niet bij me op. Daarvoor zit de roman veel te goed in elkaar.

Ouderwets goed, zou ik haast schrijven. En blijkbaar kan zoiets niet meer worden uitgegeven hier.

Zeeland vertelt twee parallelle verhalen; dat van de Fransman Michel Beauchamp, en zijn Amerikaanse kleinzoon Michael Beauchamp. Beide zijn ontheemd. Michel omdat hij pamfletten en boeken drukte tijdens de Parijse Commune, in 1871, en daarom tot misdadiger is verklaard. Michael omdat hij in 1941 een krijgsgevangenkamp in Duitsland is ontvlucht. Alle twee trekken ze naar Spanje, waar de aanwezigheid van de grootvader toen nog grote betekenis voor de kleinzoon krijgt zeventig jaar later.

Beschrijf een vluchtpoging, en het boek krijgt vanzelf een stuwend plot. Koning slaagde er daarnaast nog in een liefdesgeschiedenis in het verhaal te weven. Michael ontmoet onderweg in Frankrijk de Joodse Marie de Jongh, zonder wie hij zijn reis waarschijnlijk nooit gered zou hebben.

Natuurlijk krijgen ze elkaar pas op het allerlaatst, zoals in elke behoorlijke liefdesgeschiedenis.

Ik vind het nog wel een interessante vraag of Koning dat liefdesverhaal er als vakman heeft ingebracht om te voorkomen dat het boek doodbloedde na het verhaal van de vlucht naar Spanje, en alle problemen daar. In elk geval was dit een heel prettig doorleesboek — éen van het soort boeken waarvan me, over een heel jaar genomen, veel te weinig onder ogen komen.

Hans Koning, Zeeland
or Elective Concurrences
255 pagina’s
NewSouth Books, 2001