Dagen en nachten van oorlog en liefde ~ Eduardo Galeano

► door: A.IJ. van den Berg

Het blijft vreemd om na de val de Muur boeken te lezen uit een tijd daarvoor, toen er nog heil van het socialisme of communisme verwacht werd. Dat experiment is mislukt, zo weten we nu. Een samenleving is niet maakbaar van bovenaf.

Maar die andere politici in Latijns-Amerika deugden helemaal niet, zo kan Galeano met reden zeggen. Hij moest om hen in ballingschap. Eerst uit Uruguay, later uit Argentinië. Alleen al dat hij schreef voor media waar het regime iets tegen had, was daarvoor reden genoeg.

Dit is het meest persoonlijke boek dat Galeano schreef, waarschijnlijk. Omdat het terloops zo veel vertelt over zijn eigen leven. Dit is ook dit boek waarin hij de vorm vindt die hij later met zoveel succes zou toepassen in bijvoorbeeld Het boek der omhelzingen. Het Nederlandse voorwoord waarschuwt zelfs voor het fragmentarische karakter:

Dagen en nachten van oorlog en liefde is geen gemakkelijk boek, althans, het is even wennen. Het lijkt enigszins chaotisch, maar de nauwlettende lezer zal bemerken dat het zeer zorgvuldig is geconstrueerd.

Maar de werkelijkheid is nu eenmaal chaotisch, en wie daar toch een lijn inlegt en er dan de nadruk oplegt, wordt al gauw een vervelende preker. Eéndimensionaal. En Galeano is dat eigenlijk nooit, juist omdat hij zo veel aan de lezer overlaat in dit boek.

Dat maakt dit boek ook zo menselijk.

Dus vergeef ik hem dat hij treurt om de dood van een vriend die mijn vriend niet zou zijn. Salvador Allende. Omdat ik weet dat dezelfde Allende in de jaren dertig en veertig dezelfde ideologie uitdroeg als de Nazi’s. Hij had ook zo zijn rassenleer, waarin hij slechte eigenschappen koppelde aan uiterlijk.

Helden bestaan ook alleen maar in vereenvoudigde voorstellingen van de werkelijkheid. Zoals een boek, een film. Zoals een religie.

Wat ik altijd in Galeano waardeer, is dat hij ondanks het leed dat in zijn boeken zo ruim voorkomt, toch de lezer altijd lucht biedt. Dat maakt zijn werk zo rijk, en van de weeromstuit zo enorm veel andere boeken zo dor.

Dit boek gaat ergens om. En zeg nu niet dat dit makkelijk is, omdat het bij een reportage over Argentinië tijdens de Junta ook echt om leven en dood ging. Dat is hetzelfde makkelijke misverstand als Nederlandse schrijvers hebben, waardoor er te veel boeken in de Tweede Wereldoorlog spelen hier.

Nee, het gaat ook om passie. Om iets te zeggen te hebben. Misschien verwoordt Galeano dat wel ergens in dit boek wat pathetisch als volgt:

Ik had veel geschreven en gepubliceerd, maar ik had nooit genoeg lef gehad om mezelf tot op het bot bloot te leggen en helemaal te geven. Schrijven was gevaarlijk, even gevaarlijk als het liefdesspel, als je dat doet zoals het moet.
Die nacht realiseerde ik me dat ik een jager op woorden was. Dat ik daarvoor in de wieg was gelegd. Dat zou mijn manier worden om na mijn dood bij de mensen te zijn en zo zouden de personen en de dingen die ik had liefgehad niet voorgoed verdwijnen.
Om te kunnen schrijven moest ik mezelf opjutten. Dat wist ik. Mijzelf uitdagen, provoceren, tegen mijzelf zeggen: Kun je dat niet? Wedden van wel! En wilde ik woorden produceren, dan moest ik, dat wist ik ook, mijn ogen sluiten en hevig aan een vrouw denken. [51]