Gestern unterwegs ~ Peter Handke
Ik begon aan dit boek voor ik de drie lange essays herlas die Handke in 1989 en 1990 publiceerde. Dat was in de hoop iets te leren over de ontstaansgeschiedenis van deze boeken. Vervolgens kostte het haast een jaar om alle 553 pagina’s door te nemen. Dit is dan ook geen boek om lekker even te gaan lezen. De duizenden losstaande fragmenten en zinnen bieden die ruimte niet.
Aantekenboeken van Handke als deze maakten ooit enorme indruk. De Nederlandse vertaling van Das Gewicht der Welt heeft grote invloed gehad, zoals in het betreffende boeklogje beschreven. En ook het vervolg, Die Geschichte des Bleistifts, hoort inmiddels tot mijn lievelingsboeken. De vervolgen, Phantasien der Wiederholung en Am Felsfenster, morgens, sloegen me evenwel met een vrij grote onverschilligheid; omdat ik ze zo veel later las. En ook tussen dit vijfde deel en mij flonkerde en sprankelde het maar zelden.
Dit komt door mij, en wat ik van boeken verwacht. Maar dit komt inmiddels ook door Peter Handke. Die heeft evenzeer een ontwikkeling doorgemaakt. Das Gewicht der Welt was een ander aantekenboek dan Gestern unterwegs is. De eersteling biedt pure schrijfkunst; toont een schrijver die geheel nieuwe mogelijkheden van taal ontdekt. Maar inmiddels bij dit boek aangekomen weet de auteur te goed dat wij meelezen. Handke heeft zijn notities naderhand ook streng gezuiverd van aantekeningen die mij waarschijnlijk hogelijk hadden geïnteresseerd. Zoals de citaten uit wat hij las. En zijn beschrijvingen van schilderijen, foto’s, en beeldhouwwerken.
In Das Gewicht der Welt was schrijven ook doel. Handke had zich voorgenomen puur in taal te reageren op wat hij tegenkwam. In Gestern unterwegs is de notitie een middel geworden. Dus valt er minder te genieten.
Handke reisde nogal wat in de tijd tussen eind 1987 en juli 1990. Zo deed hij onder meer Japan aan, en zelfs Nederland even. En gelukkig bood hij ditmaal soms de service de lezer te vertellen dat hij zich verplaatst had.
Hij werkte in deze tijd aan het Essay over de moeheid, en het Essay over de jukebox, aan een Shakespeare-vertaling, een theaterstuk, en een filmscript.
Dat blijkt soms uit opmerkingen die hij plaatst.
Interessanter vond ik onder meer de volgende aantekeningen:
Schreiben: Es geht nicht ohne den Glanz [26]
So viele, die über Bücher schreiben (sich auslassen?), machen diese, gerade die wesentlichen, fürs erste unleserlich [57]
Denken ist für mich: eins altes Wort neudenken (sonst kenne ich kein Denken) [90]
Dem, der außerhalb der Gesellschaft lebt, leistet vieles Gesellschaft, und manchmal auch das Anschauen der Geselschafft [180]
Die Zeitungen sind, haben von vernherein ein Aktualität; das Buch, auch bloß ein Satz, ein Absatz, eine Seite, dagegen ist etwas zu Aktualisierendes — zu Erarbeitendes […] [201]
Lesen: daß große Innehalten und dann Innewerden (nur das ist Lesen?) [212]
“Große Schriftsteller sollten sich in der Politik ausschließlich engagieren, um sich selber gegen die Politik zu verteidigen”(Tschechow zu Zola/Dreyfus) [268]
Das Schreiben wird stichhaltiger, welthaltiger, sachhaltiger (objektiver) mit den Zusatz des Raumbewußtseins – deine jedenfalls (oder zumindest) wird mit dem Älterwerden immer stärker und klarer [276]
Ich, freier Schreiber, so erscheine ich mir; nur ein paar Leser kamen mir noch freier vor als ich [436]
Eine Art Lebenssatz: ‘Jetzt gehe ich weiterlesen!’ [469]
Der langzame Leser? Der Leser als der Langsame [475]
Ohne die Literatur — ohne die verständnisreichsten aller Weltbilder — wäre ich vielleicht ein nackt (und öde) Verrückter geworden […] [505]
Literatur, wie sie mir vorschwebt: als bewahrte Welt (dachte ich, wieder einmal, nach dem Durchblättern der Zeitungen, deren Sprache mehr und mehr eine Als-Ob-Literatur ist) [517]
RSS feeds