Vor der Baumschattenwand nachts ~ Peter Handke

► door: A.IJ. van den Berg

Toen er een nieuwe bundel met aantekeningen van Peter Handke verscheen in het voorjaar van 2016 stond ik in dubio. Dat boek was me te duur. Zelfs al is de waarde niet te schatten van wat Handke’s eerste aantekenboeken voor mij hebben betekend, zoals hier al meermaals gememoreerd werd, de latere verzamelingen waren plichtmatig doorgenomen nummers.

Dus wachtte ik tot er een goedkope paperback zou uitkomen. Wat meer dan tweeënhalf jaar duurde. En al die tijd was er die Tantaluskwelling dat er een boek bestond dat me zou kunnen boeien, als ik daar een luttele € 28 voor over zou hebben. Meermaals heb ik op het punt gestaan om die dure eerste stuk toch te bestellen. Om dan toch iets anders uit te zoeken.

De wereld bevat nog zo veel boeken meer, voor minder dan € 28, die me ook intrigeren. Het blijft voor een eeuwige lezer moeilijk om slechts éen waarschijnlijk weinig biedende titel te kopen, om de verzameling compleet te houden, als er voor hetzelfde geld twee tot soms zelfs drie meer belovende uitgaven zijn te krijgen.

En de Suhrkamp-uitgave van Vor der Baumschattenwand nachts bewees dat het goed was geweest om te wachten. Want weliswaar bleek dit een mooi vormgegeven boek te zijn, dat zelfs heel prettig rook — er is een meerkleurendruk gebruikt om ook tal van schetsjes in balpen te tonen die Handke maakte. Omdat het vrij weinig tijd kostte om alle losse zinnen te lezen, en ik daarvan op mijn beurt niet heel veel aantekende, klopte het aankoopbedrag van € 14 veel beter bij dit boek dan € 28. Nu waren er geen redenen om me bekocht te voelen.

Suhrkamp geeft tegenwoordig ook een Handke-Bibliotek uit; waarvoor al diens werk in dure cassettes verzameld is. De aantekenboeken heten daarbij ineens Journale. Volgens Duden is Journal enkel nog als scheepsjournaal in levend gebruik. Het woord gebruiken om een dagboek aan te duiden kan weliswaar, is alleen wat plechtig.

Aantekenboeken als deze zijn alleen nogal merkwaardige dagboeken. Omdat ze enkel losse zinnen bieden, zonder context. Zinnen bovendien die Handke nooit besluit met een punt.

Aan deze editie viel me vooral op wat Handke aan het lezen was. Door het onnozele toeval las ik bijvoorbeeld op dezelfde dag bij hem en bij Italo Calvino gedachten over de ongeredigeerde roman Lucien Leuwen van Stendhal, waarvan het bestaan tot nu toe nooit tot eigen gedachten had gevoerd.

Soms schreef Handke in diepe bewondering over collegaschrijvers, zoals bij het werk van John Cheever; die ook het motto leverde van deze verzameling.

Soms neemt hij weliswaar heel veel over uit het werk van een ander, zoals in 2015, als hij Goethe leest, alleen wordt mij dan nooit echt duidelijk waarom. Al valt wel dat hierdoor meer dan honderd pagina’s met aantekeningen werden vastgelegd in dat jaar; ruim twee keer zo veel als normaal.

Ook kwamen er wel wat verwijzingen voor naar werk waar Handke op het moment van aantekenen mee bezig was, alleen waren dat er nooit veel. Ja, hij werkte eerst aan zijn lange essay over ‘het stille oord’, en daarop aan éen over paddestoelen — en ook voor die laatste tekst geldt weer dat het bestaan daarvan me intrigeert, alleen niet genoeg om er de hoofdprijs voor te betalen.

Merkwaardigste constante in deze bundel is dat Peter Handke telkens terugkomt op éen vergelijking, om daar dan altijd weer vanaf te doen:

»Nichts is leerer als ein leeres Schwimmbecken«. […]

Maar gaat hij daarmee nu in op een zin uit een kort verhaal van Cheever, of is dit een verwijzing naar Updike’s verhaal: ‘The Orphaned Swimming Pool’? Of zoek juist ik spijkers op laag water? 1

Belangrijkste opmerking wat mij betreft, maakte Handke in 2010. Geen idee of hij daarbij reageerde op de nonsens van Nicholas Carr, dat Google ons dom zou maken. Elders heb ik uitgebreid hardop nagedacht over de bezwaren tegen het op niets dan anekdotisch bewijs gebaseerde idee dat we ons tegenwoordig nergens meer op kunnen concentreren, zeker niet op dikke boeken. Peter Handke leerde me dat Carr’s oneliner voortaan ook in éen zin kan worden neergesabeld: Een (goed) boek schept zijn eigen concentratie.

»Zu lesen, ein Buch zu lesen, verlangt Geduld«? — Unsinn: Ein Buch erzeugt, schafft, schöpft Geduld, und daran erkennst du das Buch »Buch«

Enfin, wie dat wil kan in talloos veel meer losse zinnen uit de duizenden in deze bundel een aanleiding vinden om de gedachten te laten gaan. Mij viel nu niet heel veel bijzonders in. Alleen zal Vor der Baumschattenwand nachts absoluut nog eens in de herkansing gaan. Waarbij me dan waarschijnlijk heel andere accenten zullen opvallen.

Da capo.