Versuch über den Stillen Ort ~ Peter Handke

► door: A.IJ. van den Berg

Lezen is een zelfzuchtige daad. Stillezen dan. Helemaal als we ons naderhand tegen niemand uitspreken over het gelezene. Want dan wordt dat lezen zelfs tot asociale handeling.

Zo bezien is het schrijven van boeklogjes bijna een aflaat tegen mijn nijging me zo vaak met een boekje van de rest van de wereld af te keren. Als ook maar éen ander te weten komt wat ik over een boek dacht, is dat lezen daarmee die o zo asociale daad al niet meer.

Deze gedachte is niet nieuw, en komt, anders verwoord, vaker op boeklog voor. En toch was deze idee de voornaamste reactie op Peter Handke’s essay Versuch über de Stillen Ort.

Handke publiceerde deze poging op zijn zeventigste verjaardag, na decennia eerder ook al eens een reeks te hebben uitgebracht van lange essays. Geen van zijn boeken lijken me direct autobiografischer dan deze serie. Op de aantekenboeken na dan, misschien; alleen hebben die dan weer geen verhaal.

Waarmee niet gezegd zij dat Handke’s essays het raadsel zouden verkleinen. Rechtstreeks enige mededeling doen, laat deze auteur meestal na. Het is aan de lezer om nogal wat in te vullen; zo deze wil.

Pas op driekwart van dit boek bekent de auteur, bijvoorbeeld, dat hij ooit vrij obsessief de toiletten fotografeerde die hij onderweg moest bezoeken. Waarbij de holen in de grond in Joegoslavië de erenaam toilet trouwens amper mochten dragen.

Tegenwoordig kijkt hij niet begrijpend terug naar die verzameling beeldmateriaal. Of naar alle research die hij ooit verrichtte naar de geschiedenis van het toilet.

Handke vermeldt daarbij dan weer niet dat al die inspanningen waarschijnlijk ooit tot een boekpublicatie hadden moeten leiden. Dat is daarom mijn vermoeden slechts. Alleen werd dit Versuch über den Stillen Ort al evenmin hét boek over het toilet. Dus blijft al dat werk van toen nog steeds zonder vrucht.

Versuch über den Stillen Ort is allereerst een persoonlijke verkenning naar de andere betekenis van die kleine ruimte, even, achter de deur die op slot kon. Dus komt ineens Handke’s verste verleden langs, van hoe hij op een internaat zat. Waar het toilet een toevluchtsoord was om meer dan alleen de dringendste lichamelijke redenen.

Het hulpmiddel bij de grote wens om even asociaal te mogen zijn. Uit ieders oog weg.

Waarop dus mijn tegenwerping automatisch werd: maar mijnheer Handke, waarom ineens enkel die betekenis van het kleinste kamertje eruit lichten. Las u geen boeken dan, indertijd? De smartphone was er immers toen nog niet?