Rabbit at Rest ~ John Updike

[Dit boeklogje is ook onderdeel van een serietje, dat hier begint]

En toen pakte Rabbit at Rest ineens uit als een onvergetelijke roman. Omdat John Updike alles beter lukte in dit boek dan in de drie delen uit de Rabbit-serie ervoor.

Daarmee wordt wel een vraag wat er precies zo goed is aan dit boek.

Is het om de zekerheid dat Harry ‘Rabbit’ Angstrom zo meteen dood gaat — die ik al had voor het lezen — en daarmee een natuurlijk einde aan de reeks komt? Maakt het naderende afscheid dat de tekst vanzelf een extra lading krijgt? Dat de hoofdpersoon sterfelijk is, weegt bij vrijwel alles mee.

Wellicht telt mee dat de eenheid van plaats eindelijk eens doorbroken werd. In plaats van dat het verhaal enkel in dat wat trieste stadje Brewer, Pennsylvania, hangen blijft, worden ook zonniger oorden opgezocht. Rabbit en Janice hebben inmiddels een tweede huis in Florida, waar ze overwinteren.

Of ligt het prozaïscher, en komt mijn plezier in het boek door mijn eigen gewenning? Rabbit at Rest verscheen in 1990. Toen was ik al een tijdje in Updike. Deze roman, net als die ervoor en erna, werden dan ook min of meer gelezen op het moment dat ze uitkwamen. Misschien is simpelweg de Updike en zijn manier van schrijven van rond die tijd me beter bekend dan die uit welke andere periode uit zijn loopbaan ook.

Evenmin is uit te sluiten dat het lezen in serie deze zomer van alle Rabbit-romans me nu juist ontvankelijk maakte voor dit ene boek.

Een nog weer andere oorzaak kan zijn dat Updike eindelijk een evenwicht vond in wat nadruk moest krijgen in het boek. Want de drie personages waar hij de voorgaande romans aan op heeft gehangen, zijn allemaal merkwaardig passief.

Rabbit Angstrom beleefde zijn glorietijd als sportende tiener, en alles wat daarna gebeurde overkwam hem slechts.

Zijn vrouw Janice is zelfs amper een personage te noemen. Ook na drie boeken wist ik niet veel meer over haar dan dat ze graag een glaasje dronk en dat ze niet kan koken. Pas in Rabbit at Rest handelt ze eens. Onder meer door een cursus te gaan doen om makelaar te worden.

Zoon Nelson verwijt dan weer alles wat er in zijn leven misgaat aan het slechte huwelijk van zijn ouders; en dat zijn vader altijd misprijzend over hem geweest is.

Door deze drie miezers kleeft er in de eerste drie romans uit de serie een grote vergeefsheid aan alles. En daarmee misschien ook wel aan het lezen.

Pas in Rabbit at Rest staat er voldoende tegenover dit eeuwige gebrek aan handeling om balans te hebben. Heel positief in deze roman is bijvoorbeeld het optreden van Rabbit’s negenjarige kleindochter Judith in het eerste deel.

Dus zelfs al gaat het in de vierde roman nog erger mis dan in de drie ervoor — Rabbit zal sterven, zoon Nelson is aan de cocaïne verslaafd, en snuift het hele familiebedrijf op — om éen of andere merkwaardige reden is de ellende ditmaal beter te dragen dan eerder.

Bovendien vond ik het einde fraai, ondanks alle sentimentaliteit.

Ook dit boek weer ontvlucht Rabbit Angstrom zijn gezin door in de auto te stappen en weg te rijden. Al heeft hij ditmaal wel een bestemming om naar toe te gaan; dat appartement in Florida.

Ook ditmaal speelt hij een partijtje basketbal op straat. Aan het slot. En daarmee vond Updike een manier om zijn oude krijger nog bijna in het harnas te laten sneuvelen. Staande. Rechtop. Na een overwinning in het spel.

Punt is alleen wel al dat hij dat doet op 56-jarige leeftijd, en ik dat imiddels veel te jong vind om dood te gaan. Bij eerste lezing had ik daar nauwelijks idee bij. Toen was ook dit boek me veel te lang.

Ligt er nu wel nog de vraag of Updike met de Rabbit-reeks inderdaad de geschiedenis van de VS heeft verteld door nadruk te leggen op wat gebeurde in het leven van een alleman.

Zoals hij zelf ooit eventjes claimde.

Zoals ook elke criticus vervolgens braaf in commissie zou beweren.

En dan moet gezegd dat juist dat element me eerder stoorde in de boeken dan positief verraste. Updike overdreef. In Rabbit at Rest bestaat die actualiteit overigens vrijwel alleen uit het noemen van de namen van TV-series waar ‘Rabbit’ Angstrom naar keek. Ook in dat opzicht springt deze roman er positief tussenuit.

Van een afstandje bekeken is net zo goed te stellen dat Updike zijn boeken tegen de tijdsgeest in schreef. Ofwel, ze kunnen juist heel goed dienen om de clichés te ontkrachten die er over een bepaalde tijd bestaan. Wie de jaren vijftig in de VS voornamelijk ziet als een periode van groeiende welvaart zal dat echt niet te leren uit Rabbit, Run. En Rabbit is Rich speelt zich af tijdens de schraalte van een oliecrisis, terwijl Harry Angstrom juist dan rijk wordt en juist dan allerlei riskante beleggingen doet — zo koopt hij een hele lading gouden Krugerrands.

Wat belangrijk is in een bepaalde periode is op zijn best pas achteraf te zien. Door een neutrale toeschouwer. Waarbij de geschiedenis ook nog zo werkt dat weer enkele decennia later de blik terug alweer op heel andere zaken let. De constatering blijft staan dat achteraf detectiveschrijvers veel beter in staat zijn gebleken om hun tijd weer te geven dan de meer literaire types, omdat zij die tijd enkel gebruiken als neutraal decor; niet om er iets mee te zeggen.

[wordt nog éen maal vervolgd]