Rabbit, Run ~ John Updike

► door: A.IJ. van den Berg

Begin jaren zeventig zou Updike in een interview bekend hebben dat Rabbit, Run geïnspireerd was door de opzet van Ulysses. Van Joyce. Door het leven van éen gewone man in detail te bekijken, voor een roman, zou dat boek later meer te vertellen hebben dan enkel een verhaaltje.

Deze bekentenis is vervolgens door iedereen voor waar aangenomen. En omdat Rabbit, Run gevolgd werd door nog drie romans met dezelfde hoofdpersoon, die bovendien netjes om de tien jaar verschenen, heet Updike’s Rabbit-tetralogy ook een portret van de Verenigde Staten te geven — contemporaine geschiedschrijving te zijn, geïllustreerd door de details uit het leven van een alleman.

Nu pak ik liever meteen een geschiedenisboek als ik geschiedschrijving wil lezen. Mij interesseerde slechts of de vier Rabbit-romans nog altijd leesbare boeken zijn; en of ze werkelijk Updike’s belangrijkste erfenis vormen. Een eerdere poging om dat te begrijpen, leverde namelijk vrij weinig op. De boeken waren me altijd te lang.

Voor mij moet het zeker twintig jaar geleden zijn dat ik voor het laatst een Rabbit-roman las. Vraag me welke gedetailleerde herinneringen nog aan die vier boeken bestaan en het blijft stil.

Hoogstens wist ik de openingsscène van Rabbit, Run nog. Waarin de oud- schoolkampioen Harry Angstrom zijn nette jasje uitdoet, en zorgvuldig opvouwt, om mee te doen in een partijtje te basketballen met tieners op straat. Alleen hoeft die herinnering niet uit het lezen van de roman te stammen. Updike is daar namelijk later nog weleens op teruggekomen — om uit te leggen waarom hij zo filmisch wilde beginnen met het boek.

Bij het lezen wees verder niets erop dat ik Rabbit, Run al kende. Terwijl de vertaling nochtans in de kast staat, en dit exemplaar duidelijk toont ooit door mij te zijn doorgenomen.

Dus las ik een verhaal over wat inmiddels voor mij een jonge jongen is geworden, van zesentwintig. Getrouwd is hij met een alcoholiste, genaamd Janice. En als er ooit al iets was tussen die twee dan mist dat allang. Dat er al een kind is, en een tweede op komst, lijkt er evenmin toe te doen.

En deze Rabbit Angstrom doet het allerverbodenste. Op een vrijdagavond stapte hij in zijn auto, uit het huwelijk, met als doel om nooit meer terug te komen.

Alleen kwam hij toch terug. Maanden later. Nadat hij al die tijd met een andere vrouw, genaamd Ruth, in zonde had samengeleefd. Als Janice in het ziekenhuis ligt voor de bevalling van hun tweede kind is dat aanleiding genoeg om Ruth plotsklaps te verlaten, en terug te keren op het oude nest.

Vervolgens gebeurt er iets nogal dramatisch waardoor Rabbit Angstrom zijn Janice weer verlaat en terug naar Ruth wil. Om daar te horen dat hij ook haar zwanger heeft gemaakt.

Na lezing zie ik Updike’s bekentenis Joyce als inspiratiebron te hebben gezien ondertussen wat anders.

Ulysses is om meer dan éen reden bekend. Zo bevat het boek twee beruchte masturbatiescène’s — Bloom op het strand, Molly’s monoloog in het slotdeel — en alleen daarom al werd de roman in veel landen een tijd verboden. En ook Updike experimenteerde stevig met de taboes van zijn tijd in Rabbit, Run. De eerste Amerikaanse druk moest nog zorgvuldig gekuist worden van al te plastisch sexueel getinte beschrijvingen.

Dat een echtgenoot zijn vrouw verliet, kon natuurlijk al evenmin; en al helemaal niet omdat zij zwanger was.

Tegenwoordig zou dan weer een flink taboe zijn dat Janice stevig rookte en dronk tijdens haar zwangerschap. Toen telde dat nog niet.

Net zo zeer is het personage Harry ‘Rabbit’ Angstrom op het moment nog te gebruiken om te illustreren dat John Updike een vies sexistische man was, die geen vrouw geloofwaardig beschrijven kon.

Een oordeel over deze roman heb ik niet echt — dat volgt waarschijnlijk pas na de volgende delen uit de reeks te hebben gelezen. Het boek had zijn momenten, maar de hoofdpersoon is zo ongeveer éen van de saaiste mannen denkbaar uit de wereldliteratuur. Als wat hij al ambities en dromen had, liggen die al tijden achter hem. Hij was een sportheld op zijn middelbare school. En dat moest de rest van zijn leven maar genoeg zijn.

Ook het vertelperspectief was me niet heel aangenaam. Updike vertelt alles in de tegenwoordige tijd — wat toen nog geen versleten trucje was, maar uiterst gewaagd. Tegelijk is hij daarbij wel een alwetende verteller, die alles kan beschrijven; en dit dan doet in regelmatig prachtige taal. Alleen laat hij daarbij opvallend genoeg vaak bewust weg hoe zijn personages zeggen wat te zeggen hebben.

[wordt vervolgd]